Σαν σήμερα 6 Νοεμβρίου: Αίμα και γλώσσα στους δρόμους της Αθήνας
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Ελλάδα βρισκόταν σε αναταραχή, καθώς οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και οι κοινωνικές αλλαγές συνυπήρχαν με έναν μακροχρόνιο πόλεμο: αυτόν της γλώσσας. Το ερώτημα «ποια είναι η πραγματική ελληνική γλώσσα;» δεν ήταν απλώς θεωρητικό, αλλά αφορούσε την ταυτότητα, την παιδεία και την εξουσία. Στις 6 Νοεμβρίου 1901, αυτό το ερώτημα εξελίχθηκε σε βίαιη εξέγερση στους δρόμους της Αθήνας, με θύματα και πολιτικές ανατροπές. Τα γεγονότα που έμειναν γνωστά ως «Ευαγγελικά» καταγράφηκαν στην ιστορία ως μια από τις πιο αιματηρές εκρήξεις του γλωσσικού ζητήματος.
Η σπίθα της εξέγερσης
Λίγες ημέρες πριν, η εφημερίδα «Ακρόπολις» δημοσίευσε τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική γλώσσα, με σκοπό να γίνει κατανοητό από τον απλό λαό. Σε μια εποχή που η καθαρεύουσα κυριαρχούσε σε όλους τους τομείς, αυτή η κίνηση προκάλεσε σφοδρές αντιδράσεις. Φοιτητές, εκκλησιαστικοί κύκλοι και συντηρητικοί λόγιοι θεώρησαν τη μετάφραση ιερόσυλη και επικίνδυνη για την εθνική συνοχή. Η ιδέα ότι το Ευαγγέλιο μπορεί να μεταφραστεί σε «λαϊκή γλώσσα» αντιμετωπίστηκε ως απειλή.
Διαδηλώσεις και βία
Οι πρώτες διαμαρτυρίες ξεκίνησαν από φοιτητές, αλλά γρήγορα οι συγκεντρώσεις απέκτησαν μαζικό χαρακτήρα. Πορείες κατέκλυσαν τις οδούς Πανεπιστημίου και Ακαδημίας, ενώ οι διαδηλωτές επιτέθηκαν στα γραφεία της «Ακροπόλεως». Τα συνθήματα που ακούγονταν μιλούσαν για «προδοσία» και «ιεροσυλία». Οι αρχές προσπάθησαν να διαλύσουν τον όχλο, αλλά η κατάσταση είχε ξεφύγει από τον έλεγχο. Η ένταση κλιμακώθηκε, και ο στρατός κλήθηκε να παρέμβει. Τα πυρά άρχισαν να πέφτουν, και η Αθήνα βάφτηκε με αίμα.
Οι συνέπειες της αναταραχής
Ο απολογισμός ήταν βαρύς: νεκροί διαδηλωτές και δεκάδες τραυματίες, με την πόλη να βρίσκεται σε κατάσταση σοκ. Η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη βρέθηκε υπό ασφυκτική πίεση. Σε λίγες ημέρες, η αναταραχή οδήγησε σε παραιτήσεις κυβερνητικών αξιωματούχων, ενώ το Παλάτι παρενέβη ανοικτά. Η μετάφραση αποσύρθηκε, οι υπεύθυνοι στοχοποιήθηκαν, και η δημοτική γλώσσα χαρακτηρίστηκε «κίνδυνος για το έθνος». Ωστόσο, η βαθύτερη σύγκρουση δεν τελείωσε εκεί. Για δεκαετίες, η αντιπαράθεση θα συνεχιστεί σε σχολεία, κοινοβούλια και εφημερίδες.
Η κληρονομιά των Ευαγγελικών
Τα Ευαγγελικά δεν ήταν απλώς ένα επεισόδιο στη γλωσσική διαμάχη. Αντιπροσώπευαν τη σύγκρουση δύο οραμάτων για την Ελλάδα: από τη μία, μια χώρα που προσπαθεί να διατηρήσει τη σύνδεση με την αρχαιότητα και την παράδοση, και από την άλλη, μια Ελλάδα που επιθυμεί η γλώσσα της να αντανακλά την καθημερινή ζωή του λαού της. Αυτή η σύγκρουση ήταν κοινωνική, ταξική και πνευματική, και καθόρισε την έννοια του ελληνισμού στη σύγχρονη εποχή.
Η οριστική επικράτηση της δημοτικής γλώσσας θα έρθει δεκαετίες αργότερα, το 1976, μετά τη μεταπολίτευση. Ωστόσο, το τραύμα του 1901 παραμένει χαραγμένο στη συλλογική μνήμη, υπενθυμίζοντας ότι η γλώσσα δεν είναι απλώς ένα εργαλείο επικοινωνίας. Είναι φορέας ιστορίας, συναισθημάτων και εξουσίας. Και κάποιες φορές, οι λέξεις μπορούν να αποβούν μοιραίες.
