Ναυάγιο ORIA : Η μεγαλύτερη ναυτική τραγωδία της Μεσογείου στα νερά του Σαρωνικού
ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ: Σας καλούμε την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου 2025 και ώρα 11:00 π.μ. στην ετήσια τελετή μνήμης για τους 4.115 Ιταλούς αιχμάλωτους στρατιώτες καθώς και τους 20 Έλληνες που έχασαν τη ζωή τους στο ναυάγιο του νορβηγικού πλοίου “ORIA”.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στο 60ο χλμ. της παραλιακής λεωφόρου Αθηνών – Σουνίου (διοικητικά όρια Κοινότητας Παλαιάς Φώκαιας), στο σημείο όπου βρίσκεται το μνημείο για τα θύματα του ναυαγίου.
Την επιμνημόσυνη δέηση θα τελέσει ο Αρχιεπίσκοπος Καθολικών Αθηνών Σεβασμιότατος π. Θεόδωρος Κοντίδης.
Πάνω από 4000 Ιταλοί αιχμάλωτοι πολέμου πνίγηκαν στο ναυάγιο του ατμόπλοιου Όρια κοντά στη νησίδα Πάτροκλος, έξω από το Σούνιο, στις 12.2.1944
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΑΥΑΓΙΟΥ ORIA ΠΟΥ ΕΧΕΙ ΚΡΥΦΤΕΙ ΣΤΑ ΣΚΟΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Στις 8 Σεπτέμβρη 1943 η Ιταλία συνθηκολογεί. Αμέσως ξεκινάει ένας αγώνας δρόμου για τον έλεγχο των ιταλοκρατούμενων Δωδεκανήσων, ανάμεσα στους Γερμανούς και τους Συμμάχους. Στις 11 Σεπτέμβρη οι γερμανικές δυνάμεις καταλαμβάνουν τη Ρόδο.
Από την επομένη της κατάληψης της Ρόδου (11.9.1943) οι Γερμανοί άρχισαν να στοιβάζουν, αγνοώντας τους κανονισμούς του Διεθνούς Δικαίου, Ιταλούς αιχμαλώτους σε ότι διαθέσιμα πλοία υπήρχαν, με κατεύθυνση τον Πειραιά και από κει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, ως εργατικό δυναμικό. Το γερμανικό πολεμικό πλοίο Kriegsmarine ξεκίνησε πρώτο τις μεταφορές. Η πραχτική αυτή είχε τραγικές συνέπειες. Αρκετά σκάφη βυθίστηκαν είτε από την κακοκαιρία, είτε από νάρκες, είτε από την επίθεση συμμαχικών πλοίων. Ποτέ άλλοτε στις ελληνικές θάλασσες δεν χάθηκαν τόσες ψυχές σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα.
Η βύθιση του ατμόπλοιου Όρια
Το ατμόπλοιο Όρια ήταν ένα από τα σκάφη που επιλέχθηκαν για τη μεταφορά Ιταλών αιχμαλώτων. Το πλοίο, νορβηγικών συμφερόντων, ναυπηγήθηκε το 1920 στην Αγγλία και είχε μήκος 86,9 μέτρα και εκτόπισμα 2127 τόνους. Από τον Σεπτέμβρη του 1943 το Όρια συμμετέχει στις επιχειρήσεις των Γερμανών στη Ρόδο. Η μεταφορά αιχμαλώτων ήταν ένα από τα βασικά έργα του.
Την Παρασκευή 11 Φλεβάρη 1944 το Όρια ετοιμάστηκε για ένα ακόμα ταξίδι, για το λιμάνι του Πειραιά, παρά τη σφοδρή κακοκαιρία. Το πλοίο ήταν φορτωμένο με ορυκτέλαια και ελαστικά φορτηγών αυτοκινήτων. Στα αμπάρια του είχαν στοιβάξει περισσότερους από 4.000 (διάφορες πηγές αναφέρουν από 4.046 μέχρι 4.200) Ιταλούς αιχμάλωτους στρατιώτες, ανάμεσά τους 43 αξιωματικοί και 118 υπαξιωματικοί όλων των όπλων. Στο πλοίο επέβαιναν 30 Γερμανοί στρατιώτες ως φρουρά ενώ άλλοι 60 στρατιώτες επέβαιναν ως απλοί επιβάτες. Το πλήρωμα του πλοίου, με καπετάνιο τον Νορβηγό Μπιάρνε Ρασμούσεν (Bjarne Rasmussen), αποτελούνταν από 5 άτομα, ανάμεσά τους και ένας Έλληνας μηχανικός.
Το πλοίο απέπλευσε, το ίδιο απόγευμα, από το λιμάνι της Ρόδου με τη συνοδεία τριών ελαφρών ιταλικών αντιτορπιλικών (τα ΤΑ16, ΤΑ17 και ΤΑ19) που είχαν επιτάξει οι Γερμανοί. Λίγες ώρες μετά, ανοιχτά της Κω, δέχτηκε επίθεση από βρετανικά πλοία, χωρίς να υποστεί ζημιές.
Το απόγευμα της επόμενης μέρας, Σάββατο 12 Φλεβάρη, το SS ORIA είχε φτάσει κοντά στο Σούνιο, στο Σαρωνικό, όπου έπνεαν άνεμοι δυτικοί έντασης 10 μποφόρ. Στις 18.45, μέσα σε καταιγίδα, το πλοίο έπεσε, με τη δεξιά πλευρά στα βράχια της νησίδας Πάτροκλος (Γαϊδουρονήσι) ανοικτά του Σουνίου, πλημμύρισε και αναποδογύρισε σε ελάχιστα λεπτά, με την πλώρη του να εξέχει έξω από το νερό, σε μια περιοχή που το βάθος των νερών κυμαίνεται από 5 ως 42 μέτρα.
Λόγω των δυσμενών συνθηκών τα αντιτορπιλικά της συνοδείας δεν μπόρεσαν να επέμβουν, κατάφεραν όμως να φτάσουν, σώα, στον Πειραιά και να ενημερώσουν τις εκεί κατοχικές αρχές. Με μεγάλη αργοπορία έφτασαν, το πρωί, σωστικά συνεργεία από τον Πειραιά και περισυνέλεξαν τους επιζώντες. Το πλήρωμα του ρυμουλκού που κατάφερε να προσεγγίσει, λόγω της θαλασσοταραχής, πρώτο τη περιοχή του ναυαγίου, έκπληκτο διαπίστωσε ότι στην επιπλέουσα πλώρη του καραβιού βρίσκονταν παγιδευμένοι πέντε άνθρωποι. Την επόμενη μέρα κατόρθωσε να πλησιάσει άλλο ρυμουλκό (το «Τιτάν») και να απεγκλωβίσει τους τελευταίους πέντε ναυαγούς, πριν το Όρια βυθιστεί εντελώς.
Διασώθηκαν μόνο τα μέλη του πληρώματος, ο καπετάνιος, 45 Γερμανοί στρατιώτες και 49 Ιταλοί κρατούμενοι, οι οποίοι βγήκαν εξαντλημένοι ή τραυματισμένοι στην ακτή. Μαρτυρίες κατοίκων της περιοχής αναφέρουν ότι για πολλές εβδομάδες τα κύματα ξέβραζαν στη ακτή Χάρακας και στην ευρύτερη περιοχή, μέχρι το Λαγονήσι, δεκάδες πτώματα, τα οποία οι Γερμανοί έθαβαν πρόχειρα στην άμμο.
Οι πνιγμένοι υπερέβησαν τους 4.000, οι περισσότεροι από τους οποίους πνίγηκαν εγκλωβισμένοι στα αμπάρια του πλοίου, προκαλώντας τη μεγαλύτερη απώλεια ζωών από ναυάγιο στη Μεσόγειο.
Λογοκρισία και σκοτάδι για δεκαετίες
Η τραγωδία ολοκληρώθηκε μέσα σε λίγα λεπτά και αγνοήθηκε για δεκαετίες. Παρά τον μεγάλο αριθμό των θυμάτων, το ναυάγιο δεν έγινε γνωστό. Οι γερμανικές αρχές κατοχής απέκρυψαν το γεγονός, ενώ δεν υπήρξε μνεία ούτε στον ελεγχόμενο από αυτές αθηναϊκό Τύπο της εποχής και το συμβάν δεν καταγράφηκε ούτε από το ελληνικό λιμεναρχείο, ούτε από το τότε αρμόδιο υπουργείο. Η ιστορία όμως το κατέγραψε. Το ναυάγιο του «Όρια», που δεν είναι τόσο «διάσημο», είχε σχεδόν τριπλάσια θύματα από αυτό του πασίγνωστου Τιτανικού, γι’ αυτό πολλοί το χαρακτήρισαν «άγνωστο Τιτανικό».
Μετά τον πόλεμο, το 1955, το ναυάγιο αποσυναρμολογήθηκε από Έλληνες δύτες για να πουληθούν τα υλικά του. Αργότερα τα σώματα περίπου 250 ναυαγών που είχαν ξεβραστεί στην ακτή και είχαν θαφτεί σε μαζικούς τάφους, μεταφέρθηκαν σε μικρά νεκροταφεία στις ακτές της Απουλίας και, στη συνέχεια, στο Μνημείο των Πεσόντων στις Θάλασσες στο Μπάρι. Τα σώματα όλων των άλλων είναι ακόμα εκεί κάτω.
Το μνημείο για τα θύματα του ναυαγίου Όρια
Τα χρόνια που ακολούθησαν, αρκετοί δύτες εξερεύνησαν το ναυάγιο του «Όρια» και έδωσαν συγκλονιστικές περιγραφές. Εκτεταμένη έρευνα στο ναυάγιο του «Όρια» πραγματοποίησε το 1999 ο δύτης Αριστοτέλης Ζερβούδης. Το 2002 ο Ζερβούδης, μετά από τις έρευνες που είχε κάνει στο βυθό με τους δύτες Βασίλη Μεντόγιαννη, Αντώνη Γκάφα και Δημήτρη Καρτέρη, δημοσιοποίησε την πρώτη έγκυρη αναφορά για την κατάσταση του ναυαγισμένου «Όρια». Έρευνα σχετική με το ναυάγιο πραγματοποίησε στα αρχεία της Γερμανικής Ναυτικής Διοίκησης Αττικής και ο μουσικολόγος, ιστορικός και αυτοδύτης Δημήτρης Γκαλών.
Το 2012, στο Βαϊάνο της Τοσκάνης πραγματοποιήθηκε η πρώτη ιταλική εκδήλωση μνήμης για τα θύματα του «Όρια», με τη συνεργασία του Κέντρου Ιστορικής και Εθνογραφικής Τεκμηρίωσης (Fondazione del Centro documentazione storico etnografico –CDSE).
