Πέντε περίπου εβδομάδες έχουν περάσει από τότε που ξεκίνησε η μαζική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και -προς έκπληξη πολλών- το διαδίκτυο και οι επικοινωνίες της χώρας, τόσο στο εσωτερικό της όσο και με τον υπόλοιπο κόσμο, δεν έχουν «πέσει». Εν μέρει αυτό οφείλεται στο ότι οι Ρώσοι δεν έχουν εξαπολύσει (ακόμη τουλάχιστον) τον καθολικό κυβερνο-πόλεμο που πολλοί στη Δύση φοβούνταν και εν μέρει στην αξιοθαύμαστη προνοητικότητα και εφευρετικότητα των ίδιων των Ουκρανών.
Η διακοπή των επικοινωνιών του εχθρού αποτελεί στοιχειώδη στρατιωτική τακτική. Αν π.χ. το επιτελείο ενός στρατού δεν μπορεί να επικοινωνήσει με το πεδίο της μάχης, οι στρατιώτες του δεν μπορούν να λάβουν τις κατάλληλες εντολές. Ειδικά στη σύγχρονη ψηφιακή εποχή πολλά μοντέρνα και online οπλικά συστήματα θα είναι λιγότερο αποτελεσματικά. Και βέβαια σε μια κοινωνία άκρως ψηφιακή οι «τυφλωμένες» επικοινωνίες έχουν συνέπειες πολύ πέρα από τις μάχες, καθώς η αποκοπή με τους άλλους μέσα και έξω από τη χώρα οδηγεί σε απώλεια ηθικού, αδυναμία σωστής πληροφόρησης (και εξάπλωση αντίστοιχα της παραπληροφόρησης) και γενικότερα σε μια σύγχυση.
Όπως αναφέρει σε σχετικό δημοσίευμά του το βρετανικό περιοδικό Economist, στην Ουκρανία οι άνθρωποι έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με τέτοια προβλήματα μετά τη ρωσική εισβολή. Οι υποδομές επικοινωνιών της χώρας έχουν υποστεί διάφορα πλήγματα. Για παράδειγμα, στις 28 Μαρτίου έγινε κυβερνο-επίθεση στην Ukrtelecom, μία από τις μεγαλύτερες ουκρανικές τηλεπικοινωνιακές εταιρείες, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι χρήστες του δικτύου της να χάσουν την πρόσβαση στο διαδίκτυο.
Πέρα όμως από τέτοια περιστατικά, η Ουκρανία έχει καταφέρει έως τώρα να διατηρήσει την επαφή της με τον έξω κόσμο. Ένας βασικός τρόπος γι’ αυτό είναι η βοήθεια που παρείχε ο διάσημος επιχειρηματίας Ίλον Μασκ της Space X και της Tesla χάρη στο νέο παγκόσμιο δίκτυο δορυφορικού ίντερνετ Starlink που αναπτύσσει.
Δυο μόλις μέρες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής, ο υπουργός ψηφιακού μετασχηματισμού και αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ουκρανίας Μιχάιλο Φεντόροφ έστειλε μέσω Twitter ένα μήνυμα στον Μασκ λέγοντας του: «@elonmusk, ενώ προσπαθείς να αποικίσεις τον Άρη, η Ρωσία προσπαθεί να καταλάβει την Ουκρανία. Ενώ οι πύραυλοι σου με επιτυχία προσγειώνονται από το διάστημα, οι ρωσικοί πύραυλοι επιτίθενται στους Ουκρανούς πολίτες. Σου ζητούμε να παρέχεις στην Ουκρανία σταθμούς Starlink και να καλέσεις τους εχέφρονες Ρώσους να αντισταθούν».
Ο Φεντόροφ ήξερε ότι μια από τις προτεραιότητες των Ρώσων ήταν να θέσουν εκτός λειτουργίας τις υποδομές επικοινωνιών της χώρας του, γι’ αυτό αναζήτησε γρήγορα άλλους τρόπους να διατηρήσει τη ροή των επικοινωνιών. Ο Μασκ ανταποκρίθηκε άμεσα και, προτού συμπληρωθεί μια εβδομάδα από την εισβολή, ο Φεντόροφ μπόρεσε να στείλει μέσω Twitter την εικόνα μιας ομάδας νέων τερματικών Starlink φορτωμένων στο πίσω μέρος ενός ανοιχτού φορτηγού, συνοδεύοντας τη φωτογραφία με το σχόλιο «Starlink – εδώ. Σε ευχαριστούμε @elonmusk».
Το Starlink, το οποίο διαχειρίζεται η Space X, στέλνει σήματα ίντερνετ από έναν «αστερισμό» πολλών μικρών δορυφόρων που βρίσκονται σε χαμηλή τροχιά πάνω από τη Γη (και γι’ αυτό τον λόγο έχουν επισύρει την κριτική των αστρονόμων ότι παρεμβάλλονται στις παρατηρήσεις των τηλεσκοπίων τους). Καθώς δεν υπάρχουν επίγειες κεραίες ή οπτικές ίνες του Starlink στο έδαφος της Ουκρανίας, οι ρωσικές δυνάμεις δεν μπορούν να κάνουν να σιγήσει αυτός ο δίαυλος επικοινωνιών, πράγμα που βοηθά να διατηρούνται online βασικές ουκρανικές υποδομές (νοσοκομεία, κυβερνητικές υπηρεσίες κ.α.). Όμως ασφαλώς δεν υπάρχουν αρκετά φορητά τερματικά Starlink για να είναι όλοι online στην Ουκρανία, ιδίως αν η χώρα υποστεί ένα μαζικό κυβερνο-μπλακ άουτ.
Αποκέντρωση και επινοητικότητα
Προς το παρόν, κάτι τέτοιο φαντάζει απίθανο. Το ουκρανικό ίντερνετ έχει αποδειχθεί εντυπωσιακά ανθεκτικό και ένας λόγος είναι το πώς η χώρα ανέπτυξε τις υποδομές της τις τελευταίες δεκαετίες. Πολλές διαφορετικές εταιρείες έστησαν δικά τους δίκτυα χωρίς αρχικό κεντρικό συντονισμό, με αποτέλεσμα σήμερα το όλο διαδίκτυο της Ουκρανίας να διαθέτει μεγάλη χωρητικότητα και αντοχή απέναντι σε επιθέσεις στις φυσικές υποδομές του.
Επιπροσθέτως, οι εγχώριοι πάροχοι ίντερνετ, ομάδες ειδικών στην πληροφορική και έμπειροι εθελοντές εργάζονται όλο το 24ωρο, συχνά σε επικίνδυνο περιβάλλον, για να επανασυνδέουν συνεχώς και να επισκευάζουν τις κατεστραμμένες υποδομές μετά από βομβαρδισμούς ή σαμποτάζ. Η ουκρανική κυβέρνηση έχει επίσης δώσει στους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους προσωρινή πρόσβαση σε αχρησιμοποίητα τμήματα του ραδιοφάσματος, έτσι ώστε να μειωθεί η συμφόρηση στα δίκτυά τους. Επίσης οι εταιρείες τηλεπικοινωνιών στη χώρα έχουν αποφασίσει να μην αποσυνδέουν από τα δίκτυά τους όσους πολίτες δεν μπορούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους λόγω του πολέμου, του εκτοπισμού τους κλπ.
Αξιοσημείωτη είναι και η επινοητικότητα των Ουκρανών, οι οποίοι προετοιμάζονται για τα χειρότερα. Για παράδειγμα, μηχανικοί στο Κίεβο εργάζονται ήδη για να βρουν πρωτότυπους τρόπους να διατηρήσουν – σε περίπτωση μπλακ άουτ- το ηλεκτρικό ρεύμα που τροφοδοτεί και τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών. Μεταξύ άλλων, βγάζουν μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων και τις συνδέουν μεταξύ τους, δημιουργώντας μεγάλα «power banks» ή «power walls», που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πηγές ηλεκτρισμού είτε από τους κατοίκους των πόλεων είτε από τους στρατιώτες στο πεδίο της μάχης.
Σε μια άλλη ευφυή καινοτομία, οι Ουκρανοί έχουν βρει νέους τρόπους να επεκτείνουν την απόσταση που τα «έξυπνα» κινητά τηλέφωνά τους (smartphones) μπορούν να συνδεθούν σε μια πιο μακρινή κεραία κινητής τηλεφωνίας σε περίπτωση που οι κοντινές έχουν καταστραφεί. Μια τέτοια επέκταση συνήθως γίνεται μέσω ενισχυτών σήματος, που όμως είναι ακριβές και δυσεύρετες συσκευές. Οι Ουκρανοί μηχανικοί έχουν φτιάξει αυτοσχέδιους ενισχυτές σήματος χρησιμοποιώντας έναν συνδυασμό από ομοαξονικό καλώδιο, χάλκινα σύρματα και…τενεκεδάκια Κόκα-Κόλα. Με τον τρόπο αυτό, έχουν πετύχει να τριπλασιάσουν την απόσταση που ένα κινητό τηλέφωνο μπορεί να συνδεθεί σε μια κεραία δικτύου κινητής τηλεφωνίας. Αποδεικνύεται έτσι για μια ακόμη φορά ότι ο πόλεμος ευνοεί τις τεχνικές καινοτομίες.
