Η τέχνη ως χρήμα: Οι κλοπές έργων τέχνης της δεκαετίας του ’70
Η νέα ταινία «The Mastermind» φέρνει στο προσκήνιο την εποχή των ληστειών έργων τέχνης, που γνώρισαν μια εντυπωσιακή αύξηση κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1970. Αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από σημαντικές κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές, όπου η τέχνη άρχισε να θεωρείται όχι μόνο πολιτιστική αξία αλλά και οικονομικό αγαθό.
Η κλοπή του Μουσείου Τέχνης του Γούρτσεστερ
Συγκεκριμένα, τον Μάιο του 1972, δύο άνδρες εισέβαλαν στο Μουσείο Τέχνης του Γούρτσεστερ στη Μασαχουσέτη και απέσπασαν τέσσερα έργα ζωγραφικής, ανάμεσα τους πίνακες των Πάμπλο Πικάσο και Πολ Γκωγκέν, με συνολική αξία περίπου 2 εκατομμυρίων δολαρίων. Η New York Times χαρακτήρισε αυτή την κλοπή ως μία από τις μεγαλύτερες της σύγχρονης εποχής. Αυτή η κλοπή προμήνυσε μια σειρά παρόμοιων περιστατικών, με πιο διάσημη την κλοπή από το Μουσείο Ίζαμπελα Στιούαρτ Γκάρντνερ το 1990, όπου εκλάπησαν έργα αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων, καθιστώντας την τη μεγαλύτερη ανεξιχνίαστη ληστεία στην ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Η αλλαγή στην αντίληψη της τέχνης
Σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Τομ Φλιν, η δεκαετία του ’70 σηματοδότησε μια θεμελιώδη αλλαγή στην αντίληψη της τέχνης: «Οι πίνακες ξαφνικά άρχισαν να θεωρούνται χρήμα». Οι καλλιτεχνικές δημιουργίες άρχισαν να αντιμετωπίζονται όχι μόνο ως πολιτιστικά αγαθά, αλλά και ως επενδυτικά αντικείμενα. Η δημοτικότητα της τηλεοπτικής εκπομπής Antiques Roadshow, που ξεκίνησε το 1977, συνέβαλε στην μαζικοποίηση της αγοράς έργων τέχνης και στην αποτίμησή τους ως περιουσιακών στοιχείων.
Τα μουσεία, από την άλλη πλευρά, αντιμετώπιζαν σοβαρές ελλείψεις σε πόρους και προσωπικό, με την ασφάλεια να είναι στοιχειώδης και τους φύλακες συχνά απροετοίμαστους. Οι περικοπές στη χρηματοδότηση λόγω πληθωρισμού και οικονομικής κρίσης καθιστούσαν τα έργα τέχνης εύκολα θύματα κλοπής. Οι εφημερίδες της εποχής προειδοποιούσαν για «κρίση χρηματοδότησης» στα μουσεία και την αύξηση των διαρρήξεων.
Η κινηματογραφική βιομηχανία της δεκαετίας του ’60 και του ’70, με ταινίες όπως το Topkapi και το «Πώς να κλέψετε ένα εκατομμύριο», συνέβαλε στη διαμόρφωση ενός ρομαντικού προτύπου του ληστή έργων τέχνης, που θεωρούνταν σχεδόν αποδεκτός. Η ιστορικός τέχνης Σούζαν Ρόναλντ σημειώνει ότι η γοητεία αυτών των χαρακτήρων προέρχεται από την ικανότητά τους να «ξεγελούν το σύστημα». Οι ληστείες έργων τέχνης συχνά θεωρούνταν «αναίμακτα εγκλήματα», ενώ στην πραγματικότητα προκαλούσαν σοβαρές πολιτιστικές απώλειες.
Η ταινία «The Mastermind», σκηνοθετημένη από την Κέλι Ράιχαρντ και με πρωταγωνιστή τον Τζος Ο’Κόνορ, αντλεί έμπνευση από τα γεγονότα του 1972 και αποδομεί τη γοητεία του «καλλιτεχνικού εγκλήματος». Ο κεντρικός χαρακτήρας, ένας μορφωμένος αλλά αποτυχημένος απόφοιτος σχολής καλών τεχνών, σχεδιάζει μια ληστεία που καταρρέει γρήγορα υπό το βάρος των ψευδαισθήσεών του. Η Ράιχαρντ σχολιάζει ότι «όταν εξετάζεις τις λεπτομέρειες μιας ληστείας, χάνεται η γυαλιστερή εικόνα και αποκαλύπτεται η ωμή πραγματικότητα».
Σήμερα, αν και οι μεγάλες ληστείες έργων τέχνης έχουν μειωθεί, η απειλή παραμένει. Ο ειδικός διαχείρισης πολιτιστικής κληρονομιάς Βέρνον Ράπλεϊ προειδοποιεί ότι «δεν είναι μόνο θέμα ασφαλείας ή φύλαξης· αν δεν επενδύσουμε στη συντήρηση των κτηρίων, το κλίμα και η φθορά θα αποτελέσουν ίσως μεγαλύτερη απειλή για την τέχνη απ’ ό,τι οι εγκληματίες».
