Η διαχρονική εμμονή με τους τύπους προσωπικότητας από την αρχαία Ελλάδα

Από την αρχαία Ελλάδα μέχρι τον Σαίξπηρ και τη σύγχρονη ψυχολογία, η ανάγκη μας να κατανοήσουμε και να ερμηνεύσουμε την ανθρώπινη προσωπικότητα είναι μια διαρκής διαδικασία. Η ιδέα ότι οι προσωπικότητες μπορούν να καταταγούν σε καθορισμένους τύπους δεν είναι καινούργια. Πριν από περίπου 2.500 χρόνια, οι Έλληνες φιλόσοφοι και γιατροί ανέπτυξαν τη θεωρία των «τεσσάρων χυμών», σύμφωνα με την οποία η συμπεριφορά και η υγεία των ανθρώπων εξαρτώνταν από τέσσερα σωματικά υγρά: τη χολή, το αίμα, τη φλέγμα και τη μέλαινα χολή.

Η σύνδεση των χυμών με τη φύση και την εποχή

Ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός δημιούργησαν ένα σύστημα που συνδύαζε τους χυμούς με τις εποχές, τα στοιχεία της φύσης και τα στάδια της ζωής. Οι χολερικοί (θερμοί και ξηροί) σχετίζονταν με το καλοκαίρι και το στοιχείο της φωτιάς, οι μελαγχολικοί (ψυχροί και ξηροί) με τον χειμώνα και τη γη, οι φλεγματικοί (ψυχροί και υγροί) με το φθινόπωρο και το νερό, ενώ οι αιματώδεις ή «αισιόδοξοι» (θερμοί και υγροί) με την άνοιξη και τον αέρα. Παρά το γεγονός ότι σήμερα γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε γεμάτοι χυμούς, αυτή η θεωρία επηρέασε την ιατρική και την καθημερινή ζωή για αιώνες, από τη διατροφή μέχρι τον τόπο διαμονής, καθώς όλα έπρεπε να «ισορροπούν» την εσωτερική μας κατάσταση.

Η εξέλιξη της θεωρίας στην ψυχολογία

Ακόμη και στη λογοτεχνία, όπως στα έργα του Σαίξπηρ, οι χαρακτήρες συχνά απεικονίζονται ως μελαγχολικοί ή χολερικοί, κάτι που οι θεατές της εποχής αναγνώριζαν άμεσα. Η θεωρία αυτή αμφισβητήθηκε τον 17ο αιώνα με την πρόοδο της ανατομίας και της μικροσκοπίας, αλλά οι «τέσσερις τύποι» δεν εξαφανίστηκαν. Αντιθέτως, οι αναλογίες τους επιβιώνουν στη σύγχρονη ψυχολογία. Στη δεκαετία του 1950, ο ψυχολόγος Χανς Άιζενκ χρησιμοποίησε στατιστική ανάλυση για να περιγράψει δύο βασικές διαστάσεις προσωπικότητας: τον νευρωτισμό και την εξωστρέφεια. Ο συνδυασμός τους δημιούργησε ξανά τέσσερις τύπους που θυμίζουν τους αρχαίους: μελαγχολικοί, χολερικοί, φλεγματικοί και αιματώδεις.

Σήμερα, το κυρίαρχο μοντέλο είναι τα Big Five, που περιλαμβάνει την εξωστρέφεια, τον νευρωτισμό, τη δεκτικότητα στην εμπειρία, την ευσυνειδησία και τη συμφωνία. Παρά την επιστημονική πρόοδο, οι ειδικοί παραδέχονται ότι οι ρίζες αυτών των ταξινομήσεων θυμίζουν έντονα την αρχαία θεωρία. Όπως σημειώνει ο καθηγητής ψυχολογίας Κόλιν ΝτιΓιάνγκ, «οι παραλληλίες με τους τέσσερις χυμούς φαίνονται σχεδόν ειρωνικές». Η εμμονή μας να κατηγοριοποιούμε τον εαυτό μας –είτε ως εξωστρεφείς και νευρωτικούς, είτε ως «χολερικούς» και «μελαγχολικούς»– δείχνει ότι οι ανάγκες και τα ερωτήματα γύρω από την ανθρώπινη φύση παραμένουν ίδια εδώ και χιλιετίες.