Η κληρονομιά του Φρανκενστάιν
Με αφορμή την πρόσφατη κινηματογραφική μεταφορά του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, το αριστούργημα της Μέρι Σέλεϊ επιστρέφει για να μας υπενθυμίσει ότι το πραγματικό «τέρας» δεν ήταν ποτέ το δημιούργημα, αλλά ο δημιουργός του. Δύο αιώνες μετά την πρώτη δημοσίευση του έργου, το μήνυμα του Φρανκενστάιν παραμένει πιο επίκαιρο από ποτέ.
Η ιστορία πίσω από τον μύθο
Η φράση «It’s alive!» που pronounces ο επιστήμονας Βίκτορ Φρανκενστάιν στην κλασική ταινία του 1931 έχει γίνει μία από τις πιο εμβληματικές στην ιστορία του σινεμά. Ωστόσο, πίσω από τον μύθο του «τέρατος» κρύβεται μια ανθρώπινη και τραγική ιστορία, την οποία η 18χρονη Μέρι Γκόντγουιν Σέλεϊ συνέλαβε ένα θυελλώδες βράδυ του 1816, στη Villa Diodati, κοντά στη Γενεύη. Εκεί, υπό την πρόκληση του Λόρδου Βύρωνα, οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να γράψουν μια ιστορία τρόμου.
Η Σέλεϊ δημιούργησε ένα όραμα για τη «μυστηριώδη φύση του φόβου», το οποίο εξελίχθηκε στο πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας: «Φρανκενστάιν ή ο Σύγχρονος Προμηθέας» (1818). Το έργο της αναδύθηκε σε μια εποχή όπου η Ευρώπη βρισκόταν σε μια κρίσιμη καμπή, ισορροπώντας μεταξύ του Διαφωτισμού και της Επιστημονικής Επανάστασης. Η ιδέα ότι ο άνθρωπος μπορούσε να «αναστήσει» τη ζωή, επηρεασμένη από τα πειράματα ηλεκτρισμού του Λουίτζι Γκαλβάνι, ενσάρκωνε τους φόβους της υπέρβασης των φυσικών ορίων.
Η σημασία του έργου σήμερα
Ο Βίκτορ Φρανκενστάιν και το «πλάσμα» του έχουν γίνει σύμβολα της ανθρώπινης αλαζονείας και της ηθικής ευθύνης. Στην πραγματικότητα, το μυθιστόρημα της Σέλεϊ αναφέρεται στην εγκατάλειψη, τη δημιουργία και την ανάγκη για αποδοχή. Το «τέρας» της δεν είναι παρά ένας άνθρωπος που επιθυμεί την αγάπη, και η απόρριψή του τον μεταμορφώνει σε κάτι τρομακτικό.
Η πρώτη κινηματογραφική μεταφορά του Φρανκενστάιν πραγματοποιήθηκε το 1910 από τον Τόμας Έντισον, αλλά η εκδοχή του Τζέιμς Γουέιλ το 1931 καθόρισε την εικόνα του «τέρατος» για πάντα. Δυστυχώς, το Χόλιγουντ παραποίησε το αρχικό μήνυμα: το ον της Σέλεϊ, που στο βιβλίο μιλάει, διαβάζει «Paradise Lost» και φιλοσοφεί για τη φύση του κακού, μετατράπηκε σε ένα βουβό πλάσμα — φόβητρο αντί καθρέφτη. Έτσι, η ανθρωπιστική διάσταση του έργου χάθηκε κάτω από τα ράμματα και τους ηλεκτρικούς σπινθήρες.
Σήμερα, περισσότερο από δύο αιώνες μετά, το Φρανκενστάιν παραμένει καθρέφτης των φόβων της ανθρωπότητας απέναντι στην πρόοδο: από την πυρηνική ενέργεια και τη γενετική μηχανική έως την τεχνητή νοημοσύνη. Ο όρος «Franken-» χρησιμοποιείται πια για να περιγράψει κάθε επικίνδυνη τεχνολογική υπέρβαση — από τα μεταλλαγμένα τρόφιμα μέχρι τα «τεχνητά μυαλά».
Η νέα ταινία του Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, με πρωταγωνιστές τους Όσκαρ Άιζακ και Τζέικομπ Ελόρντι, υπόσχεται να επαναφέρει το χαμένο πνεύμα της Σέλεϊ: να δώσει ξανά ανθρωπιά στο “τέρας” και να μας κάνει να αναρωτηθούμε ποιος είναι τελικά ο πραγματικός δημιουργός και ποιος το δημιούργημα.
Η Μέρι Σέλεϊ ολοκλήρωσε το Φρανκενστάιν μέσα σε εννέα μήνες — τον χρόνο μιας εγκυμοσύνης. Είχε μόλις χάσει το παιδί της και ζούσε ανάμεσα στη γέννηση και τον θάνατο, τη δημιουργία και την απώλεια. Ίσως γι’ αυτό, όπως αναφέρει η συγγραφέας και βιογράφος Φιόνα Σάμσον, «ο Φρανκενστάιν και το πλάσμα του είναι οι δύο όψεις του ίδιου μας του εαυτού — η ύβρις και η τρυφερότητα, η ανάγκη για δύναμη και η ανάγκη για αγάπη».
Διακόσια χρόνια μετά, η φράση «It’s alive!» δεν είναι απλώς κινηματογραφικός τρόμος — είναι μια προειδοποίηση και μια εξομολόγηση. Διότι, όπως φαίνεται, ο Φρανκενστάιν δεν δημιούργησε ποτέ ένα τέρας. Δημιούργησε εμάς.
