Η νόσος Alzheimer είναι η πιο συχνή αιτία άνοιας. Χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση των νοητικών λειτουργιών και από συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα των ασθενών όσο η νόσος εξελίσσεται. Πρόκειται για μείζον κοινωνικό πρόβλημα στις ανεπτυγμένες κοινωνίες, καθώς διαταράσσονται σταδιακά οι δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, οι κοινωνικές σχέσεις, η διαχείριση των οικονομικών, η φροντίδα του πάσχοντα από τον ίδιο, αλλά και η λειτουργία του οικογενειακού του περιβάλλοντος.
«Το στίγμα και η ελλιπής πληροφόρηση που περιβάλλουν τη νόσο παραμένει ένα παγκόσμιο ζήτημα, που απαιτεί συλλογική διεθνή δράση», δήλωσε η υφυπουργός Υγείας Ζωή Ράπτη, με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά της νόσου Alzheimer, που σκοπό έχει την ευαισθητοποίηση του κοινού για τη νόσο και τις επιπτώσεις της. Στη σχετική συνέντευξη Τύπου μετείχαν η Πρόεδρος του Εθνικού Παρατηρητηρίου για την Άνοια – Νόσο Alzheimer, Νευρολόγος – Ψυχίατρος Δρ Παρασκευή Σακκά και ο Καθηγητής Ψυχιατρικής ΕΚΠΑ – Υπεύθυνο Μονάδας Ψυχογηριατρικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο Αντώνης Πολίτης.
Η κ. Ράπτη τόνισε πως η έγκαιρη διάγνωση είναι πολύ σημαντική για την αποτελεσματικότερη διαχείριση της νόσου από τον ίδιο τον ασθενή και την οικογένειά του. Είναι το πρώτο βήμα προς τον προγραμματισμό για το μέλλον.
Αναφερόμενη στην πανδημία σημείωσε πως επιδείνωσε συνολικά την νοητική κατάσταση και τα συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα των ατόμων με άνοια και συγχρόνως, αύξησε το ψυχολογικό και το καθημερινό φορτίο των φροντιστών τους. Το lockdown, οδήγησε τους ασθενείς σε κοινωνική απομόνωση, ενώ ο περιορισμός κοινωνικών επαφών, δραστηριοτήτων και μετακίνησης τους προκάλεσαν αυξημένο αίσθημα ανησυχίας, φόβου και κατάθλιψης.
«Το Υπουργείο Υγείας, με απόφαση του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, έθεσε σε προτεραιότητα τις δράσεις για την βελτίωση της ψυχικής ανθεκτικότητας του πληθυσμού απέναντι στις επιπτώσεις της πανδημίας, δημιουργώντας χαρτοφυλάκιο για την Ψυχική Υγεία με έμφαση στην άνοια Altzheimer και τις επιπτώσεις της στη ψυχική υγεία.
Όπως έχει τονίσει ο Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, οφείλουμε να χτίσουμε πάνω στην κρίση του κορονοϊού ένα νέο Εθνικό Σύστημα Υγείας, κρατώντας ως παρακαταθήκη τα μεγάλα του συγκριτικά πλεονεκτήματα, διορθώνοντας τις όποιες αδυναμίες του, και αξιοποιώντας, συγχρόνως, την εμπειρία και γνώση της επιστημονικής κοινότητας των Πανεπιστημίων της χώρας μας και της ψηφιακής τεχνολογίας», σημείωσε η υφυπουργός.
Αρωγός στην προσπάθεια της χώρας μας ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, παρέχει την υποστήριξή του στην από κοινού με το Υπουργείο Υγείας αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας, μεταξύ των οποίων και οι υπηρεσίες πρόληψης και υποστήριξης ασθενών με άνοια Alzheimer.
Το υπουργείο Υγείας για την αντιμετώπιση της πανδημίας, έχει συμπεριλάβει δράσεις για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών επιπτώσεων της στους πολίτες, με έμφαση στην πρόληψη και αντιμετώπιση της άνοιας Alzheimer και την προαγωγή της υγιούς γήρανσης.
Συγκεκριμένα, ενισχύθηκε η αποκεντρωμένη φροντίδα μέσω υπηρεσιών εξ’ αποστάσεως συμβουλευτικής με τη δημιουργία της Τηλεφωνικής Γραμμής Βοήθειας για την Άνοια 1102.
Η Γραμμή απευθύνεται:
- σε άτομα με προβλήματα μνήμης,
- το ευρύ κοινό,
- τους φροντιστές και οικογένειες ατόμων με άνοια καθώς και
- τους επαγγελματίας υγείας, και
- παρέχει συμβουλευτική-ψυχοκοινωνική υποστήριξη και ενημέρωση του κοινού για τις διαθέσιμες υπηρεσίες και προγράμματα για τα άτομα με άνοια και τους φροντιστές τους.
Ήδη από την έναρξη λειτουργίας της Γραμμής 1102, τον Φεβρουάριο του 2021, έχουν εξυπηρετηθεί περίπου 8.500 άτομα. Πιο συγκεκριμένα:
- περισσότερα από 6.000 άτομα έχουν λάβει τηλεφωνική βοήθεια και
- περίπου 2.500 άτομα έχουν εξυπηρετηθεί μέσω email ή webchat.
Η πλειοψηφία των αιτημάτων αφορούν τη συμβουλευτική καθοδήγηση προς τους φροντιστές των ασθενών σχετικά µε την διαχείριση καθημερινών θεμάτων που προκύπτουν από την φροντίδα των ατόμων µε άνοια, καθώς και τη διαχείριση κρίσεων και διαταραχών συμπεριφοράς τους.
Επιπλέον, παρείχε ενημέρωση:
- για τις διαθέσιµες υπηρεσίες για την άνοια σε όλη την Ελλάδα
- ιατρικές και νοσηλευτικές συµβουλές
- την επιδοµατική πολιτική και τα νοµικά ζητήµατα
- ερωτήματα σχετικά µε τον εµβολιασµό κατά του Covid-19 και την άνοια, και τέλος
- για πληροφορίες σχετικά με την εύρεση στεγαστικών δοµών και έµµισθων φροντιστών
Επιτελικές δομές
Με υπουργική απόφαση στις 8.7.21, τέθηκε το πλαίσιο για να δημιουργία Κοινοτικών Δομών υποστήριξης ασθενών με Άνοια-Alzheimer’s σε όλη την Επικράτεια
Ειδικότερα, προβλέπεται η δημιουργία δομών φιλοξενίας, όπως:
- Οικοτροφεία (δομές φιλοξενίας και μακροχρόνιας παραμονής νοσούντων με άνοια-Alzheimer’s καθώς και δομές τελικού σταδίου)
- Ψυχογηριατρικά Ιατρεία
- Κέντρα Ημέρας και
- Κινητές Μονάδες υποστήριξης των ασθενών και των οικογενειών τους στην Κοινότητα για την κατ΄ οίκον υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Πιλοτικό πρόγραμμα βοήθειας
Επιπλέον, πρόκειται να ξεκινήσει πιλοτικό πρόγραμμα υποστήριξης της τρίτης ηλικίας σε απομακρυσμένες περιοχές της χώρας με ελλιπή πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας ηλικιωμένων. Το πρόγραμμα αυτό θα προάγει τη ψυχική υγεία και την πρόληψη ψυχικών διαταραχών, κυρίως της κατάθλιψης που αποτελεί μείζονα παράγοντα κίνδυνου για την εμφάνιση άνοιας.
Πιλοτικά θα ξεκινήσει σε νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές, όπως η Άνδρος, Τήνος και Σύρος, ο Έβρος και η Ξάνθη.
Το Πρόγραμμα θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με το Αιγινήτειο Νοσοκομείο με τον καθηγητή Ψυχιατρικής του ΕΚΠΑ και του Πανεπιστημίου Johns Hopkins Αντώνη Πολίτη.
Οι υπηρεσίες θα παρέχονται από ομάδα επαγγελματιών ψυχικής υγείας, όπως ψυχίατρο, νοσηλευτή η/και κοινωνικό λειτουργό ψυχικής υγείας, με κατ’ οίκον υποστήριξη και παρακολούθηση σε σταθερή βάση, δηλαδή δύο φορές την εβδομάδα, αλλά και μέσω υπηρεσίας τηλεσυμβουλευτικής.
Βασική επιδίωξη είναι ένα καλύτερο σύστημα υγείας, ένα ολοκληρωμένο δίκτυο υπηρεσιών με ισότιμη πρόσβαση για όλους τους πολίτες, ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας, ορεινές και νησιωτικές.
Η άνοια σε αριθμούς
Σύμφωνα με την κ. Σακκά, σήμερα παγκοσμίως υπάρχουν 50 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν με άνοια, αριθμός που θα αυξηθεί δραματικά στο μέλλον λόγω της αύξησης του προσδόκιμου επιβίωσης τόσο στις αναπτυγμένες όσο και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Στη χώρα μας 160.000 άτομα πάσχουν από άνοια και 280.000 άτομα από Ήπια Νοητική Διαταραχή (προστάδιο της άνοιας). Συνολικά ο πληθυσμός των ανθρώπων με ήπια ή σοβαρά νοητικά προβλήματα πλησιάζει το μισό εκατομμύριο. Αν συνυπολογίσουμε ότι για κάθε ασθενή με άνοια επηρεάζεται σημαντικά η ζωή 2-3 φροντιστών – μελών της οικογένειας, αντιλαμβανόμαστε ότι πρόκειται για μια πάθηση που αφορά άμεσα σε 1 εκατομμύριο Έλληνες πολίτες. Το ετήσιο δε κόστος της πάθησης αυτής στην Ελλάδα εκτιμάται σε 3 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η νόσος Alzheimer, η πιο συχνή μορφή άνοιας (60-70% του συνόλου των περιστατικών) είναι μη αναστρέψιμη και εξελίσσεται αργά σε βάθος χρόνου. Τα συμπτώματα της είναι: διαταραχές μνήμης, διαταραχές λόγου, απώλεια προσανατολισμού στο χώρο και χρόνο έκπτωση καθημερινής λειτουργικότητας, αλλαγές στην προσωπικότητα και ψυχιατρικά συμπτώματα όπως απάθεια, κατάθλιψη, επιθετικότητα, παραλήρημα και ψευδαισθήσεις. Από την έναρξη των συμπτωμάτων μέχρι τα τελικά στάδια της νόσου μεσολαβούν κατά μέσο όρο 10 χρόνια, διάστημα κατά το οποίο οι οικογένειες των ασθενών επωμίζονται ένα βαρύ ψυχολογικό, οικονομικό και πρακτικό φορτίο!
Η πρόληψη της νόσου Alzheimer είναι σε σημαντικό βαθμό εφικτή και οι μελέτες τα τελευταία χρόνια αποδεικνύουν ότι η επίπτωση της άνοιας μειώνεται ως αποτέλεσμα της αλλαγής του τρόπου ζωής και του ελέγχου των καρδιαγγειακών παραγόντων κινδύνου.
Οι πολιτικές για τη δημόσια υγεία θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους μεσήλικες να διακόπτουν το κάπνισμα, να ασκούνται σωματικά, να ακολουθούν μεσογειακή δίαιτα, να ελέγχουν την παχυσαρκία, το διαβήτη και την υπέρταση και να αποφεύγουν την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Επιπρόσθετα άνθρωποι με πολλά χρόνια εκπαίδευσης, απαιτητικά επαγγέλματα και περισσότερες δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου (συμπεριλαμβανομένων πνευματικών, κοινωνικών, αλλά και φυσικών-σωματικών δραστηριοτήτων) έχουν μικρότερες πιθανότητες ανάπτυξης νόσου Alzheimer.
Θεραπείες
Οι εγκεκριμένοι θεραπευτικοί παράγοντες που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer είναι οι αναστολείς της χολινεστεράσης (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γκαλανταμίνη) και η μεμαντίνη. Τα φάρμακα αυτά θεωρούνται συμπτωματικές θεραπείες και ελέγχουν μερικώς τα νοητικά και συμπεριφορικά συμπτώματα της νόσου χωρίς να επηρεάζουν τη νευροεκφυλιστική διεργασία στον εγκέφαλο των πασχόντων. Στις 7 Ιουνίου 2021 o FDA, o αμερικανικός Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων ενέκρινε την κυκλοφορία του Αducanumab. Πρόκειται για ένα μονοκλωνικό αντίσωμα που σηματοδοτεί την πρώτη αιτιολογική θεραπεία για την αντιμετώπιση της εξέλιξης της νόσου Alzheimer. Η καινοτομία του Αducanumab εντοπίζεται στο γεγονός πως στοχεύει στις αλλοιώσεις του εγκεφάλου (πλάκες της πρωτεϊνης του β- αμυλοειδούς) των ατόμων με άνοια και όχι μόνο στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.
Τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχουν γίνει σημαντικά βήματα σχετικά με την αντιμετώπιση της άνοιας. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την άνοια έχει εγκριθεί από την Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής και διατυπώνει προτάσεις για ένα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σχέδιο διαχείρισης και αντιμετώπισης όλων των τομέων της άνοιας. To Εθνικό Παρατηρητήριο για την Άνοια και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Αλτσχάιμερ με τις οργανώσεις Αλτσχάιμερ σε όλη την Ελλάδα συνεχίζουν με επιτυχία τον αγώνα να γίνει η άνοια προτεραιότητα για τη δημόσια υγεία στη χώρα μας. Κέντρα Ημέρας για άτομα με άνοια λειτουργούν στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδος, υπάρχουν αρκετά Ιατρεία Μνήμης σε Γενικά και Πανεπιστημιακά Νοσοκομεία και 2 Μονάδες τελικού σταδίου για άτομα με άνοια υλοποιούνται άμεσα μέσω των Περιφερειακών ΠΕΠ.
Στις 8 Ιουλίου 2021 η Υφυπουργός κ. Ζωή Ράπτη, αρμόδια για την Ψυχική Υγεία υπέγραψε έγκριση σκοπιμότητας για την ίδρυση 8 οικοτροφείων και 7 Κέντρων Ημέρας-Κινητών Μονάδων για άτομα με άνοια σε όλη την Ελλάδα με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ 2021-2027.
Για μια ακόμη χρονιά και εν μέσω πανδημίας ο Σεπτέμβριος μας υπενθυμίζει ότι η νόσος Alzheimer εξακολουθεί να πλήττει εκατομμύρια ασθενείς και φροντιστές στην Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Όλοι μαζί, πρέπει να δραστηριοποιηθούμε και να κινητοποιήσουμε το Κράτος ώστε οι ασθενείς με άνοια και οι φροντιστές τους να :
- Έχουν πρόσβαση σε έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση, θεραπεία και καλής ποιότητας ιατρική και κοινωνική φροντίδα
- Λαμβάνουν την απαραίτητη πρακτική υποστήριξη και βοήθεια- θεσμοί, δομές, υπηρεσίες
- Εξακολουθούν να αποτελούν ενεργά μέλη της κοινότητας και να αντιμετωπίζονται με σεβασμό και κατανόηση.
Κατάθλιψη και άνοια μαζί
Περίπου 15% των ατόμων άνω των 60 ετών, υποφέρει από κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας, με πιο συχνές την άνοια που οφείλεται στην Νόσο Αλτζχάιμερ (ΝΑ) και την κατάθλιψη, σημείωσε ο καθ. Α. Πολίτης, επισημαίνοντας πως η κατάθλιψη αποτελεί την κύρια ψυχική νόσο αυτής της ηλικίας που αγγίζει το 20% αυτού του πληθυσμού. Δηλαδή περίπου ένας στους πέντε Έλληνες ηλικίας 65 ετών και άνω παρουσιάζει καταθλιπτικά συμπτώματα.
Για το 40% των περιστατικών άνοιας παγκοσμίως μπορεί να ενοχοποιηθούν συγκεκριμένοι παράγοντες κινδύνου όπως υπέρταση, παχυσαρκία, βαρηκοΐα στην ηλικία 45-65 ετών, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση, σακχαρώδης διαβήτης σε ηλικία άνω των 65 ετών.
Κατάθλιψη και άνοια αποτελούν «συγκοινωνούντα δοχεία» που χρήζουν μίας ενιαίας ολιστικής προσέγγισης στον θεραπευτικό σχεδιασμό και στον σχεδιασμό των υπηρεσιών.
Οι θεραπείες για την ΝΑ είναι μόνο συμπτωματικές και περιλαμβάνουν φάρμακα που προσωρινά μπορεί να βελτιώσουν τα συμπτώματα της άνοιας (οι αναστολείς της ακετυλχολινεστεράσης και η μεμαντίνη που βοηθούν την επικοινωνία ανάμεσα στους νευρώνες, οι νευρώνες χωρίς επικοινωνία πεθαίνουν λόγω των διαφορετικών παθολογικών διαδρομών της ΝΑ) και φάρμακα που εστιάζουν στις ψυχικές διαταραχές της άνοιας όπως η καταθλιψη, η απάθεια, το άγχος κλπ.
Συνεπώς, εφόσον δεν υπάρχει θεραπεία, τόσο η πρόληψη όσο και η φροντίδα είναι οι πυλώνες προσέγγισης του προβλήματος. Τι θα συμβεί όμως εάν διαμορφωθούν δράσεις προαγωγής της ψυχικής υγείας που στοχεύουν την πρόληψη της κατάθλιψης συμπεριλαμβανομένης και της έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας της;
Λιγότερη κατάθλιψη, λιγότερη άνοια
Αυτό σημαίνει ότι εάν μειωθεί η κατάθλιψη παγκοσμίως κατά 10%, θα έχουμε 325.000 λιγότερα άτομα που δεν θα εμφανίσουν άνοια, ενώ η θεραπεία της κατάθλιψης σε άτομα με πολύ ήπιες διαταραχές μνήμης «μεταφέρει» την εμφάνιση της άνοιας κατά τρία έτη.
Επίσης στις περισσότερες περιπτώσεις τα καταθλιπτικά συμπτώματα στους ηλικιωμένους δε διαγιγνώσκονται και κατ’ επέκταση δε θεραπεύονται τόσο σε αστικές πόσο μάλλον σε απομακρυσμένες περιοχές όπου δεν υπάρχουν εξειδικευμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας.
Παρόλα αυτά, ο κ. Πολίτης τόνισε πως η χώρα διαθέτει ψυχογηριατρικές δομές με εμπειρία και τεχνογνωσία στην παροχή ψυχογηριατρικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου που είναι σε θέση να μεταλαμπαδεύσουν δεξιότητες και γνώσεις στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας νησιών και περιοχών γεωγραφικά και κοινωνικοοικονομικά απομακρυσμένων από τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Ανεξάρτητη διαβίωση
Στο πλαίσιο αυτό, ξεκινά πιλοτική δράση συνεργατικής φροντίδας της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων με λύσεις προσαρμοσμένες στην εκάστοτε γεωγραφική πραγματικότητα, που προάγει την ανεξάρτητη και αξιοπρεπή διαβίωση και την παραμονή των ασθενών στην περιοχή τους.
Η πιλοτική υπηρεσία στηρίζεται σε τέσσερις άξονες:
- Στο σύστημα πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας απομακρυσμένων μη αστικών περιοχών
- Σε ειδικές πανεπιστημιακές νοσοκομειακές δομές παροχής ψυχογηριατρικών υπηρεσιών όπως τα ιατρεία Ψυχογηριατρικής.
- Στη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών και του διαδικτύου που εκμηδενίζουν αποστάσεις και χρόνους και θα λειτουργήσουν ως εγκάρσιοι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των συνεργαζόμενων δομών.
Πρόκειται για μια καινοτόμο υπηρεσία που σκοπός της είναι να κάνει και τις κοινότητες φιλικές προς τους ηλικιωμένους με προβλήματα ψυχικής υγείας και μπορεί να προσφέρει γεωγραφική κάλυψη σε ευρύτατο τμήμα των απομακρυσμένων περιοχών της χώρας .
Καταλήγοντας, ο κ. Πολίτης επεσήμανε πως «η θεμελίωση μιας εθνικής και βιώσιμης πολιτικής για την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων και των φροντιστών τους, για πρώτη φορά στην χώρα μας, στην μετά COVID-19 εποχή επιτάσσει αφενός την συγκρότηση ενός σύγχρονου υγειονομικού χάρτη των αναγκών των ανθρώπων της 3ης ηλικίας με ψυχικές διαταραχές με την συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και αφετέρου την βελτίωση της προσβασιμότητας των ηλικιωμένων σε κατάλληλα ευαισθητοποιημένες υπηρεσίες, προσφέροντας πολλαπλασιαστικά οφέλη τόσο στη δημόσια υγεία όσο και στη λειτουργία του συστήματος υγείας».
