Είναι ταπεινωτικό όταν καταρρέουν τα «πιστεύω» ολόκληρης ζωής, αλλά υπάρχουν μαθήματα ανάμεσα στα συντρίμμια. Τουλάχιστον αυτή είναι η ελπίδα μου καθώς προετοιμάζομαι για την επόμενη φρικτή φάση του πολέμου της Ουκρανίας και παρακολουθώ την 11η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου να συρρικνώνεται μπροστά στα μάτια μου.
Οι περισσότερες αγορές μπορεί να έχουν επιστρέψει εκεί που ήταν πριν ξεκινήσει ο πόλεμος, αλλά ο κόσμος σίγουρα δεν έχει. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε γιατί.
Σπούδασα ρωσικά στο κολέγιο γιατί φαινόταν σημαντικό να κατανοήσω τον κύριο αντίπαλο της Αμερικής στον Ψυχρό Πόλεμο. Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, πήγα στη Μόσχα για να βοηθήσω να συμβουλέψω μια ομάδα μεταρρυθμιστών για το πώς να οδηγήσουν καλύτερα τη μετάβαση στην οικονομία της αγοράς.
Αργότερα, ως διαχειριστής χαρτοφυλακίου, η βασική πίστη ήταν ότι η επένδυση στη Ρωσία απέφερε καλές αποδόσεις και επίσης ενίσχυσε την πρόοδο στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις και την οικονομική ολοκλήρωση.
Ενισχύοντας το μερίδιο της χώρας στην παγκόσμια οικονομία, έλεγε η απλή λογική, αυξάνονταν οι πιθανότητες πολιτικής συνεργασίας και ειρήνης.
Είναι ένα θεώρημα δυτικής διπλωματίας που τώρα αξίζει μια άλλη ματιά.
Δεν ήμουν τόσο αφελής ώστε να πιστέψω ότι ένα «τέλος της ιστορίας» σηματοδοτούσε μια νέα εποχή διακρατικής αθωότητας, αλλά η ιδέα ότι η οικονομική δέσμευση ενθαρρύνει την καλή συμπεριφορά ήταν λογική. Καθώς μια αναδυόμενη ρωσική μεσαία τάξη έβλεπε τα οφέλη του γερμανικού κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, των διακοπών στην Τουρκία και της σταθερής αύξησης του βιοτικού επιπέδου, θα ήθελε να ενθαρρύνει τη βαθύτερη εμπλοκή της χώρας της με τον έξω κόσμο.
Σίγουρα, θα εξακολουθούσαμε να συζητούμε για τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ ή τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, αλλά η βασική ευθυγράμμιση των οικονομικών συμφερόντων θα κρατούσε τη σχέση σε καλό δρόμο.
Είναι μια αμφιλεγόμενη ιδέα στον ακαδημαϊκό χώρο. Οι «ρεαλιστές» επιμένουν ότι οι διεθνείς σχέσεις κατανοούνται καλύτερα ως ότι τα ισχυρά κράτη επιβάλλουν τη θέλησή τους στους αδύναμους.
Πράγματι, αυτή η σχολή διεκδικεί δικαίωση στις τραγικές σκηνές που εκτυλίσσονται στην Ουκρανία. Υπάρχει μια ελκυστική απλότητα στη λογική ότι στον απόηχο της σοβιετικής κατάρρευσης, η Δύση υπερέβη και δεν κατάφερε να κερδίσει την εμπιστοσύνη της Μόσχας.
Αλλά η αντίληψη ότι οι δημοκρατίες της ελεύθερης αγοράς δεν πολεμούν μεταξύ τους χρονολογείται από φιλοσόφους όπως ο Immanuel Kant και ο Joseph Schumpeter. Αυτή ήταν ουσιαστικά η καρδιά της δυτικής πολιτικής απέναντι στη μετασοβιετική Ρωσία. Υπήρξε ένας αγώνας για να προσκληθεί ο Μπόρις Γέλτσιν στις συνεδριάσεις της G7 τη δεκαετία του 1990, ακόμα κι αν είχε λίγα να πει για τις συναλλαγματικές ισοτιμίες.
Υπήρχαν λεγεώνες ξένων συμβούλων, όπως εγώ, των οποίων οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν έργα για να βοηθήσουν στην ιδιωτικοποίηση κρατικών περιουσιακών στοιχείων, στη σύνταξη νέων εταιρικών νόμων και στην εκκίνηση αμοιβαίων κεφαλαίων.
Βασικό στοιχείο της στρατηγικής ήταν να εξασφαλιστεί η ένταξη της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2012. Τα εμπορικά στοιχεία επιβεβαιώνουν ότι η εξάρτηση της Ρωσίας από το παγκόσμιο εμπόριο αυξήθηκε γρήγορα μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα σημεία τριβής (Σερβία, Συρία, Ιράκ, Σνόουντεν, Magnitsky, Navalny και κυβερνοεπιθέσεις) ξεπέρασαν γρήγορα κάθε εύθραυστο έδαφος για συνεργασία (δοκιμαστικές ξένες επενδύσεις, Αφγανιστάν και διάστημα).
Μέχρι το 2015, μετά την κατάληψη του Ντονμπάς και της Κριμαίας από τη Ρωσία, εργάστηκα στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας ως μέλος μιας ομάδας που άρχισε να διαλύει σκόπιμα την οικονομική σχέση, να επιβάλλει κυρώσεις, να αποθαρρύνει τις εταιρικές επενδύσεις και να αποκόπτει τομείς συνεργασίας. Το τρέχον κύμα κυρώσεων που κόβει την ανάσα έχει δώσει το τελευταίο χτύπημα σε αυτή την άσχημα φθαρμένη οικονομική σχέση.
Ωστόσο, εάν αυτό μοιάζει με δραματική αποτυχία για ένα μεγάλο πείραμα, ίσως μπορεί να ξεκινήσει μια επανεξέταση της σύγχρονης οικονομικής διπλωματίας.
Πρώτον, είναι σημαντικό να αναλύσουμε γιατί αποτύχαμε. Θα μπορούσαν οι ρεαλιστές να έχουν δίκιο ότι οι ανησυχίες για την εθνική ασφάλεια πάντα θα κυριαρχούσαν. Ή ίσως η Ρωσία είναι απλώς η εξαίρεση που αποδεικνύει τον κανόνα. Οι δημοκρατίες της ελεύθερης αγοράς μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο ειρηνικές, αλλά το καθεστώς Πούτιν δεν είναι και πολύ. Αν είχαμε κάνει περισσότερα για να επενδύσουμε στην πολιτική και οικονομική μετάβαση, θα ήταν ο κόσμος εδώ σήμερα;
Δεύτερον, μπορεί να χρειαστεί να επανεκτιμήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εξισορροπούμε την οικονομική δέσμευση με πολιτικούς προβληματισμούς ή ανησυχίες για την ασφάλεια. Οι εμπορικές και χρηματοοικονομικές ροές βρίσκονται στο επίκεντρο της επιτυχίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αλλά έχουμε εφαρμόσει μια παρόμοια στρατηγική «ολοκλήρωσης» στην Κίνα, μόνο για να δούμε αυτή τη σχέση να χαλάει. Η Ινδία είναι σε μεγάλο βαθμό μια ελεύθερη αγορά και μια δημοκρατία, ωστόσο παραμένει ένας από τους πιο δύσκολους εταίρους των ΗΠΑ σε βασικά ζητήματα εξωτερικής πολιτικής — συμπεριλαμβανομένων των τρεχουσών κυρώσεων στη Ρωσία.
Τρίτον, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά τη Ρωσία, βρισκόμαστε σε μια νέα φάση της οικονομικής μας διπλωματίας, που τώρα βασιζόμαστε στο ραβδί για αποτελέσματα όπου το καρότο απέτυχε. Οι ακραίες κυρώσεις δεν έχουν ακόμη παράγει αποτελέσματα στο Ιράν, αλλά τελικά συνέβαλαν στον εκδημοκρατισμό και τη διεθνή ολοκλήρωση της Νότιας Αφρικής μετά το απαρτχάιντ. Η τιμωρία που θα επιβληθεί θα οδηγήσει τη ρωσική οικονομία σε ύφεση, επαναφέροντάς την στην απομόνωση της δεκαετίας του 1970. Ορισμένα μέτρα μπορεί να χαλαρώσουν εν μέσω διαπραγματεύσεων για κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, αλλά η πραγματική λογική σε αυτό το στάδιο είναι να δημιουργηθεί αρκετός πόνος για να ενθαρρύνει την αλλαγή καθεστώτος. Αυτό μπορεί να έρθει γρήγορα – ή ποτέ.
Καθώς οι ιστορικοί διερευνούν αυτά τα ερωτήματα και άλλα, ίσως το άμεσο μάθημα είναι απλώς ότι η θετική οικονομική δέσμευση είναι απαραίτητη για να διασφαλιστεί η συνεργατική συμπεριφορά από μια άλλη χώρα, αλλά δεν αρκεί από μόνη της. Αυτό μπορεί να μην ακούγεται σαν κάτι μεγάλο, αλλά το να αρχίσουμε να επαναδιατυπώνουμε μια κεντρική θεώρηση στη δυτική πολιτική μπορεί να είναι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε προς το παρόν καθώς συλλέγουμε τα κομμάτια από τις προηγούμενες θεωρήσεις μας για τη Ρωσία.
Christopher Smart (Barron’s)
Πηγή: ΟΤ
