Ανακαλύψεις αρχαίου DNA αποκαλύπτουν παθογόνους παράγοντες στους στρατιώτες του Ναπολέοντα
Ερευνητές από το Ινστιτούτο Παστέρ προχώρησαν σε γενετική ανάλυση των λειψάνων στρατιωτών που υποχώρησαν από τη Ρωσία το 1812. Στην έρευνά τους, εντόπισαν δύο παθογόνους παράγοντες, αυτούς που προκαλούν τον παρατυφοειδή πυρετό και τον επαναλαμβανόμενο πυρετό, οι οποίοι σχετίζονται με τα συμπτώματα που περιγράφονται στις ιστορικές αναφορές. Η μελέτη δημοσιεύθηκε ως προδημοσίευση στο bioRxiv στις 16 Ιουλίου 2025 και θα δημοσιευθεί στο περιοδικό Current Biology στις 24 Οκτωβρίου.
Η εκστρατεία του Ναπολέοντα και οι λοιμώξεις
Η διάσημη ρωσική εκστρατεία του Ναπολέοντα το 1812, γνωστή και ως “Πατριωτικός Πόλεμος του 1812”, κατέληξε με την υποχώρηση του γαλλικού στρατού. Οι επιστήμονες από την Μικροβιακή Παλαιογονωμική Μονάδα του Ινστιτούτου Παστέρ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Βιοπολιτισμικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Aix Marseille, επιχείρησαν να διερευνήσουν ποιοι παθογόνοι παράγοντες μπορεί να προκάλεσαν σημαντικές επιδημίες που συνέβαλαν σε αυτό το ιστορικό επεισόδιο. Εξήγαγαν και ανάλυσαν το DNA 13 στρατιωτών από τον στρατό του Ναπολέοντα, οι οποίοι είχαν εξευρεθεί το 2002 στη Βίλνιους της Λιθουανίας κατά τη διάρκεια ανασκαφών από την ομάδα του Πανεπιστημίου Aix-Marseille, που ειδικεύεται στην αρχαιο-ανθρωπολογία.
Ανακαλύψεις και συμπεράσματα
Η έρευνα αποκάλυψε τις γενετικές υπογραφές δύο λοιμογόνων παραγόντων: Salmonella enterica subsp. enterica (serovar Paratyphi C), υπεύθυνη για τον παρατυφοειδή πυρετό, και Borrelia recurrentis, υπεύθυνη για τον επαναλαμβανόμενο πυρετό, μια ασθένεια που μεταδίδεται μέσω των ψειρών και χαρακτηρίζεται από επεισόδια πυρετού που ακολουθούνται από περιόδους ύφεσης. Αν και αυτές οι δύο ασθένειες είναι διαφορετικές, μπορούν να προκαλέσουν παρόμοια συμπτώματα, όπως υψηλό πυρετό, κόπωση και πεπτικά προβλήματα, και η ταυτόχρονη παρουσία τους μπορεί να έχει επιδεινώσει την κατάσταση των στρατιωτών, ειδικά καθώς ήδη υπέφεραν από το κρύο, την πείνα και την έλλειψη υγιεινής.
Από τους 13 στρατιώτες του Ναπολέοντα που ανασκάφηκαν στη Βίλνιους, τα δόντια τεσσάρων βρέθηκαν θετικά για S. enterica Paratyphi C και δύο για B. recurrentis. Αυτή η μελέτη παρέχει την πρώτη γενετική απόδειξη αυτών των δύο παθογόνων παραγόντων, αν και ο ακριβής τους ρόλος στον υψηλό αριθμό θανάτων της Grande Armée κατά την υποχώρηση από τη Ρωσία παραμένει άγνωστος. Η επιβεβαίωση της παρουσίας αυτών των δύο βακτηρίων έρχεται μετά από προηγούμενη μελέτη που εντόπισε τον παράγοντα του τύφου, Rickettsia prowazekii, και τον παράγοντα του πυρετού των χαρακωμάτων, Bartonella quintana, παθογόνους παράγοντες που πιστεύεται ότι σχετίζονται με την υποχώρηση βάσει ιστορικών αναφορών.
Δεδομένου του χαμηλού αριθμού δειγμάτων που αναλύθηκαν σε σύγκριση με τους χιλιάδες σκελετούς που βρέθηκαν, είναι αδύνατο να προσδιοριστεί το μέγεθος της συμβολής αυτών των παθογόνων παραγόντων στην εξαιρετικά υψηλή θνησιμότητα που παρατηρήθηκε. Η ανάλυση των επιστημόνων βασίστηκε σε περιορισμένο αριθμό δειγμάτων (13 από περισσότερους από 3.000 σκελετούς στη Βίλνιους και περίπου 500.000 έως 600.000 στρατιώτες στη στρατιωτική δύναμη, εκ των οποίων περίπου 300.000 πέθαναν κατά την υποχώρηση).
«Η πρόσβαση στα γονιδιακά δεδομένα των παθογόνων που κυκλοφορούσαν σε ιστορικούς πληθυσμούς μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς εξελίχθηκαν, διαδόθηκαν και εξαφανίστηκαν οι λοιμώδεις ασθένειες με την πάροδο του χρόνου, καθώς και να προσδιορίσουμε τα κοινωνικά ή περιβαλλοντικά συμφραζόμενα που συνέβαλαν σε αυτές τις εξελίξεις. Αυτές οι πληροφορίες μας παρέχουν πολύτιρες γνώσεις για να κατανοήσουμε καλύτερα και να αντιμετωπίσουμε τις λοιμώδεις ασθένειες σήμερα», εξηγεί ο Nicolás Rascovan, επικεφαλής της Μικροβιακής Παλαιογονωμικής Μονάδας του Ινστιτούτου Παστέρ και τελευταίος συγγραφέας της μελέτης.
Για να επιτευχθούν αυτά τα αποτελέσματα, η ομάδα συνεργάστηκε με επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Τάρτου στην Εσθονία για να αναπτύξει μια καινοτόμο διαδικασία πιστοποίησης που περιλαμβάνει αρκετά βήματα, συμπεριλαμβανομένης μιας ερμηνευτικής προσέγγισης βάσει φυλογενετικής για τα εξαιρετικά κατεστραμμένα γονιδιώματα που ανακτήθηκαν. Αυτή η μέθοδος επιτρέπει στους επιστήμονες να προσδιορίζουν με ακρίβεια τους παθογόνους παράγοντες, ακόμη και αν το DNA τους αποδίδει μόνο χαμηλή κάλυψη, σε ορισμένες περιπτώσεις υποδεικνύοντας ακόμη και μια συγκεκριμένη γραμμή καταγωγής.
