Νέο πλαίσιο νοητικής πλοήγησης βοηθά στην αλλαγή παθολογικών σκέψεων
Η κλασική εικόνα της ψυχοθεραπείας συνήθως περιλαμβάνει έναν ασθενή ξαπλωμένο σε έναν καναπέ, να εξερευνά τα βαθύτερα τραύματά του. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε μια συνειδητοποίηση των ασυνείδητων συνηθειών, σκέψεων και κινήτρων, αποτελώντας εδώ και καιρό θεμέλιο της ψυχοθεραπείας. Ωστόσο, οι γνωστικές διαδικασίες που υποκρύπτουν αυτή τη νέα συνειδητοποίηση, δηλαδή το τι πραγματικά συμβαίνει στον εγκέφαλο του ασθενούς κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, παραμένουν μυστήριο.
Η σημασία της συνειδητοποίησης
«Ένα από τα προβλήματα με την ψυχοθεραπεία είναι ότι δεν έχουμε καλές ενδείξεις για τα μηχανιστικά προβλήματα», δήλωσε ο Jaan Aru, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Τάρτου, σε συνέντευξή του στο Observer. «Έτσι, είναι πολύ δύσκολο να σχεδιάσουμε μια θεραπεία». Στο πλαίσιο μιας μελέτης του 2025 που δημοσιεύθηκε στο Perspectives on Psychological Science, ο Aru και ο Nick Kabrel, φοιτητής του στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, υποστηρίζουν ότι η συνειδητοποίηση των αναγνωρισμένων ψυχολογικών και συμπεριφορικών προκλήσεων είναι ο πιο κρίσιμος μηχανισμός στην ψυχοθεραπεία που βασίζεται στη συνομιλία. Επιπλέον, προτείνουν ότι η συνειδητοποίηση μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία που επεκτείνει τον γνωστικό χάρτη του ατόμου και αλλάζει τον τρόπο που πλοηγείται στο μυαλό του.
Η νοητική πλοήγηση και η ψυχοθεραπεία
Ο Kabrel, μέσα από προσωπικές του εμπειρίες, παρατήρησε πώς οι ερωτήσεις του θεραπευτή τον ώθησαν να αναζητήσει μέσα από τις μνήμες και τις πεποιθήσεις του, με την ενδοσκόπηση να αποδεικνύεται απροσδόκητα ισχυρή. Αναρωτήθηκε τι συνέβαινε στον εγκέφαλό του σε αυτές τις στιγμές και αυτό το ερώτημα του κέντρισε το ενδιαφέρον. «Όταν αναζητώ μέσα από τη μνήμη ή το μυαλό μου, πάντα νιώθω σαν να πλοηγούμαι σε κάποιο περιβάλλον», ανέφερε.
Εξετάζοντας αυτή την ιδέα της νοητικής πλοήγησης, συνειδητοποίησε ότι δεν ήταν μόνος. Σε μια μελέτη του 2024, αυτός και ο Aru διαπίστωσαν ότι οι ασθενείς και οι θεραπευτές χρησιμοποιούσαν περισσότερη χωρική γλώσσα, όπως «αυτή είναι ανεξερεύνητη περιοχή» ή «κάνω κύκλους», κατά τη διάρκεια των συνεδριών ψυχοθεραπείας σε σύγκριση με τις καθημερινές συνομιλίες.
Η εφαρμογή του νέου πλαισίου
Στο νέο άρθρο τους, οι Aru και Kabrel προτείνουν ένα πλαίσιο βασισμένο στο πώς οι άνθρωποι κατασκευάζουν τους εσωτερικούς τους κόσμους με τη μορφή γνωστικών χαρτών. Αυτοί οι χάρτες είναι δομημένες αναπαραστάσεις φαινομένων όπως αντικείμενα, έννοιες, άνθρωποι και μνήμες, καθώς και οι σχέσεις μεταξύ τους. Η έρευνα που αποκαλύπτει πώς ο εγκέφαλος αναπαριστά τον τρισδιάστατο χώρο ενέπνευσε την κατανόηση του πώς μπορεί να συμβαίνει αυτή η πλοήγηση στον εγκέφαλο. Στο ιππόκαμπο, τα κύτταρα θέσης ενεργοποιούνται όταν τα ζώα βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, ενώ τα κύτταρα του εντερορινικού φλοιού λειτουργούν σαν χάρτης συντεταγμένων.
Η ιδέα της νοητικής πλοήγησης μπορεί να λειτουργήσει ως ένα γενικό πλαίσιο για την κατανόηση της σκέψης και της αφηρημένης γνωστικής διαδικασίας. Φωτίζοντας την ενδοσκόπηση με αυτόν τον τρόπο, ίσως βοηθήσει τους ανθρώπους να κατανοήσουν ότι η αλλαγή του τρόπου πλοήγησης μέσα από τις σκέψεις τους μπορεί να τους απελευθερώσει από παθολογικούς τρόπους σκέψης.
Για παράδειγμα, ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη μπορεί να θεωρεί τον εαυτό του ελαττωματικό, ερμηνεύοντας οποιαδήποτε αρνητική αλληλεπίδραση ως δική του ευθύνη. Αυτή η αρνητική οπτική ενισχύεται με την πάροδο του χρόνου, δημιουργώντας ένα μοτίβο σκέψης που είναι δύσκολο να σπάσει. Ένας θεραπευτής, όμως, μπορεί να τους βοηθήσει να δουν μια διαφορετική ερμηνεία, προτείνοντας μια εναλλακτική διαδρομή πλοήγησης. Ο Kabrel προτείνει να λέει ο θεραπευτής κάτι όπως: «Αυτή είναι η περιοχή όπου κολλάμε. Επιστρέφουμε εδώ κάθε φορά, αλλά πρέπει να επεκταθούμε».
Ο Aru πιστεύει ότι αυτή η προσέγγιση μπορεί να έχει ευρύτερες εφαρμογές, προσφέροντας νέες προοπτικές στην ψυχοθεραπεία και την κατανόηση της ανθρώπινης σκέψης.
