Σαν σήμερα 1 Νοεμβρίου: Η καταστροφή της Λισαβόνας το 1755
Η 1η Νοεμβρίου 1755, ημέρα της γιορτής των Αγίων Πάντων, βρήκε τη Λισαβόνα σε κατάσταση απόλυτης καταστροφής. Λίγο μετά τις 9:40 το πρωί, η γη άρχισε να τρέμει με μια δύναμη που δεν είχε ξαναζήσει η Ευρώπη. Οι περισσότεροι κάτοικοι βρίσκονταν στις εκκλησίες για τη λειτουργία, και μέσα σε ελάχιστα λεπτά οι μεγαλοπρεπείς ναοί μετατράπηκαν σε τόπους μαζικού θανάτου. Η πορτογαλική πρωτεύουσα, που τότε θεωρούνταν μία από τις πλουσιότερες και πιο λαμπρές πόλεις του κόσμου, κατέρρευσε κυριολεκτικά.
Η τριπλή συμφορά και οι συνέπειές της
Σύγχρονες εκτιμήσεις τοποθετούν την ένταση του σεισμού κοντά στα 9 Ρίχτερ — μια αδιανόητη δύναμη. Ωστόσο, η καταστροφή δεν σταμάτησε εκεί. Ακολούθησε μια τριπλή συμφορά: πρώτα ο σεισμός, έπειτα το τσουνάμι και, τέλος, οι φωτιές που κατέστρεψαν τα ερείπια. Καθώς οι επιζώντες έτρεχαν προς το λιμάνι για να σωθούν, η θάλασσα «εξαφανίστηκε» για λίγα λεπτά και στη συνέχεια επέστρεψε με τρομακτική δύναμη. Τα κύματα χτύπησαν τη Λισαβόνα, παρασύροντας ανθρώπους, πλοία και ολόκληρα κτίρια.
Αμέσως μετά, φωτιές ξέσπασαν από κεριά, φούρνους και αποθήκες ρούμι, επεκτεινόμενες ανεξέλεγκτα για πέντε ημέρες. Οι φλόγες τύλιξαν ό,τι είχε απομείνει, δημιουργώντας ένα κύμα θερμότητας που έλιωνε μέταλλα και μαλάκωνε την πέτρα. Οι μαρτυρίες των επιζώντων θυμίζουν σκηνές από την Αποκάλυψη. Όσοι γλίτωσαν από τον σεισμό πνίγηκαν στο νερό, ενώ εκείνοι που επέζησαν από το νερό παγιδεύτηκαν στις φωτιές. Ο αριθμός των νεκρών παραμένει αβέβαιος, αλλά οι ιστορικοί εκτιμούν ότι ξεπέρασαν τις 60.000, ίσως και τις 90.000.
Ο ιδεολογικός αντίκτυπος και η αναδόμηση
Πέρα από την ανείπωτη τραγωδία, ο σεισμός της Λισαβόνας είχε σημαντικό ιδεολογικό αντίκτυπο. Ο Βολταίρος, συγκλονισμένος από τα γεγονότα, αμφισβήτησε την κυρίαρχη θεολογική ιδέα ότι «όλα συμβαίνουν για το καλό». Στο ποίημα του «Poème sur le désastre de Lisbonne» και αργότερα στον «Καντίδο», κατακεραυνώνει την αισιόδοξη θεώρηση του Λάιμπνιτς ότι «ζούμε στο καλύτερο δυνατόν σύμπαν». Πώς θα μπορούσε να είναι «καλό» ένα γεγονός που σκότωσε χιλιάδες πιστούς την ώρα της προσευχής; Αυτή η σκέψη τροφοδότησε τον Διαφωτισμό.
Η τραγωδία αυτή άλλαξε όχι μόνο τη γεωλογία αλλά και τη σκέψη της Ευρώπης. Για πρώτη φορά, διατυπώθηκε έντονα η ιδέα ότι οι φυσικές καταστροφές πρέπει να εξηγούνται με επιστημονικούς όρους, όχι με θεολογικούς. Παράλληλα, η ανοικοδόμηση της Λισαβόνας υπήρξε επαναστατική. Ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, μαρκήσιος ντε Πομπάλ, διέταξε δοκιμές αντοχής σε νέα κτίρια, ζητώντας από στρατιώτες να τα κουνήσουν για να προσομοιώσουν σεισμό. Έτσι γεννήθηκαν οι πρώτες αντισεισμικές κατασκευές στην Ευρώπη.
