Η βία έχει γίνει ένα σύνηθες μέρος της καθημερινότητάς μας
Η νεανική παραβατικότητα και η απάθεια μπροστά στη βία είναι φαινόμενα που κυριαρχούν ολοένα και περισσότερο στη σύγχρονη κοινωνία μας. Τα τελευταία χρόνια, και ιδίως μετά την πανδημία του COVID-19, παρατηρούμε μια αύξηση σε βίαιες συμπεριφορές από νέους, ενώ η βία φαίνεται να έχει γίνει ένα σύνηθες μέρος της καθημερινότητάς μας. Αυτό το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τις πράξεις βίας που παρατηρούνται στους δρόμους, στα σχολεία και στις γειτονιές, αλλά και την απάθεια που δείχνουν συχνά οι νέοι μπροστά σε τέτοιες καταστάσεις. Πολλοί μένουν αμέτοχοι ή ακόμη και βιντεοσκοπούν περιστατικά βίας, αντί να παρέμβουν ή να βοηθήσουν.
Αυτό το ανησυχητικό φαινόμενο εγείρει πολλά ερωτήματα σχετικά με την πορεία της κοινωνίας μας και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνεται η συμπεριφορά των νέων. Γιατί οι νέοι φαίνεται να χάνουν την ενσυναίσθησή τους μπροστά στη βία; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη συμπεριφορά τους; Ποιος είναι ο ρόλος της οικογένειας, της εκπαίδευσης, και των κοινωνικών μέσων στη διαμόρφωση αυτής της νοοτροπίας;
Οι αιτίες της νεανικής παραβατικότητας
Η παραβατικότητα των νέων είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, που συνδέεται με κοινωνικούς, ψυχολογικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Σύμφωνα με ειδικούς, όπως η κλινική ψυχολόγος Δρ. Ίλια Θεοτοκά, με συνέντευξή της στο CNN επισημαίνοντας τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν στη βία τους εφήβους κυρίως όμως πηγάζει από το οικογενειακό περιβάλλον και τις δυσλειτουργίες που μπορεί να υπάρχουν σε αυτό. Όταν η οικογένεια αποτυγχάνει να θέσει όρια ή να προσφέρει ένα σταθερό σύστημα αξιών, τα παιδιά και οι έφηβοι είναι πιθανό να αναζητήσουν αποδοχή και γόητρο σε άλλες ομάδες, όπως οι συμμορίες ή οι φίλοι τους.
Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών, η παραμέληση ή η κακοποίηση, αλλά και η αποτυχία στο σχολείο ή η κοινωνική απομόνωση αποτελούν επίσης παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν τη νεανική παραβατικότητα. Τα παιδιά που βιώνουν αποτυχία ή bullying συχνά αναζητούν διέξοδο σε ομάδες που τους προσφέρουν αίσθημα εξουσίας και ασφάλειας, έστω και αν αυτές οι ομάδες τους ενθαρρύνουν σε αρνητικές συμπεριφορές.
Η συμμορία μπορεί να γίνει ελκυστική για έναν έφηβο που αναζητά αποδοχή ή που έχει απογοητευτεί από το σχολείο ή την οικογένειά του. Μέσα στη συμμορία, ο έφηβος νιώθει ότι αποκτά έναν ρόλο, έστω και αν αυτός ο ρόλος είναι αρνητικός. Η συμμορία του προσφέρει το αίσθημα του ανήκειν και της ισχύος, κάτι που μπορεί να μην βρίσκει αλλού.
Η απάθεια μπροστά στη βία
Ένα άλλο ανησυχητικό φαινόμενο που παρατηρείται στις νεότερες γενιές είναι η απάθεια μπροστά στη βία. Όταν οι νέοι γίνονται μάρτυρες βίαιων επεισοδίων, πολλές φορές δεν παρεμβαίνουν, αλλά παραμένουν αδρανείς ή ακόμη και βιντεοσκοπούν το περιστατικό. Σύμφωνα με την Δρ. Θεοτοκά, αυτή η απάθεια συνδέεται με την απευαισθητοποίηση των νέων απέναντι στη βία, η οποία προκύπτει από τη συνεχή έκθεσή τους σε σκηνές βίας μέσα από τα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Η παρακολούθηση βίαιων σκηνών μέσω της τηλεόρασης, των ταινιών και των βίντεο στο διαδίκτυο μειώνει την ενσυναίσθηση των νέων, κάνοντάς τους να θεωρούν τη βία ως κάτι φυσιολογικό και αποδεκτό.
Αυτή η απευαισθητοποίηση, σε συνδυασμό με την έλλειψη καλών παραδειγμάτων στην κοινωνία, οδηγεί στην παθητικότητα απέναντι στη βία. Οι νέοι δεν διδάσκονται τις αξίες της αγάπης, της αλληλεγγύης, της φιλίας και του σεβασμού προς τους άλλους, με αποτέλεσμα να μην αναπτύσσουν την κρίση τους και να μιμούνται αρνητικά πρότυπα που προβάλλονται στα μέσα ενημέρωσης.
Ο ρόλος της κοινωνίας και της οικογένειας
Σε όλο αυτό το φαινόμενο, η ευθύνη της κοινωνίας και της οικογένειας είναι τεράστια. Η οικογένεια είναι το πρώτο και πιο σημαντικό περιβάλλον στο οποίο αναπτύσσεται ένα παιδί, και ο τρόπος με τον οποίο μεγαλώνει επηρεάζει βαθιά τη συμπεριφορά του. Οι γονείς χρειάζεται να δείχνουν καθημερινό ενδιαφέρον για τα παιδιά τους, να βάζουν όρια και να τους διδάσκουν την αξία του σεβασμού, της ευθύνης και της ενσυναίσθησης. Είναι σημαντικό οι γονείς να γνωρίζουν τους φίλους των παιδιών τους και να παρακολουθούν τις δραστηριότητές τους, καθώς η παρέα παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς των εφήβων.
Επιπλέον, το σχολείο και οι κοινωνικές υπηρεσίες πρέπει να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας. Οι εκπαιδευτικοί και οι κοινωνικοί λειτουργοί πρέπει να βρίσκονται σε επαγρύπνηση για να εντοπίζουν σημάδια παραβατικότητας ή βίας και να παρεμβαίνουν εγκαίρως. Το σχολείο πρέπει να προσφέρει ένα ασφαλές περιβάλλον όπου τα παιδιά θα νιώθουν αποδεκτά και θα μπορούν να εκφράζουν τις ανησυχίες τους χωρίς φόβο.
Οι κοινωνικές επιπτώσεις των πολέμων και της βίας
Ένας άλλος παράγοντας που επιδεινώνει τη νεανική παραβατικότητα και την απάθεια μπροστά στη βία είναι οι πόλεμοι που βρίσκονται σε εξέλιξη σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Οι νέοι παρακολουθούν τις ειδήσεις για τις συγκρούσεις στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή και βλέπουν τη βία να είναι αποδεκτή σε παγκόσμιο επίπεδο. Όταν αρχηγοί κρατών διαπράττουν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και σκοτώνουν αθώους ανθρώπους, οι νέοι αποκτούν την αίσθηση ότι η βία είναι φυσιολογική και ότι κανείς δεν μπορεί να την αποτρέψει.
Αυτό οδηγεί σε μια γενικευμένη αίσθηση ματαιότητας και ανασφάλειας, η οποία επηρεάζει τη συμπεριφορά των νέων και μειώνει την ελπίδα τους για ένα καλύτερο μέλλον. Η πανδημία του κορωνοϊού επιδείνωσε αυτήν την κατάσταση, καθώς πολλοί νέοι βρέθηκαν σε απομόνωση και βίωσαν έντονα ψυχολογικά προβλήματα λόγω του εγκλεισμού και της αβεβαιότητας που επικρατούσε.
Η σημασία της ψυχολογικής υποστήριξης
Η ψυχολογική υποστήριξη είναι εξαιρετικά σημαντική για την αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας και της βίας. Όταν οι γονείς παρατηρούν τα πρώτα σημάδια χρήσης ουσιών, αλκοόλ ή παραβατικής συμπεριφοράς, είναι σημαντικό να απευθύνονται σε έναν ειδικό ψυχολόγο που έχει εμπειρία στις εξαρτήσεις και τη νεανική συμπεριφορά. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους νέους να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες που βιώνουν με πιο υγιή τρόπο.
Επιπλέον, οι γονείς πρέπει να αποφεύγουν τις απαξιωτικές συμπεριφορές προς τα παιδιά τους και να τα ενθαρρύνουν να αναζητούν λύσεις στα προβλήματά τους μέσα από τη συνεργασία με την οικογένεια, τους φίλους και τους ειδικούς.
Η πρόληψη είναι πιο αποτελεσματική από την καταστολή, και γι’ αυτό είναι κρίσιμο να ενισχυθεί η ψυχολογική υποστήριξη και η εκπαίδευση των νέων, ώστε να μπορούν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής χωρίς να καταφεύγουν στη βία ή την παραβατικότητα. Η συνεργασία μεταξύ οικογένειας, σχολείων και κοινωνικών φορέων μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στη μείωση του φαινομένου της βίας και της απάθειας των νέων.
