Η διαδικασία γήρανσης αρχίζει πλέον, όλο και αργότερα, ειδικά αν ρωτήσετε τους ενδιαφερόμενους. Μελέτη που δημοσιεύθηκε από την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση διαπίστωσε ότι οι ενήλικες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας σήμερα πιστεύουν ότι τα γηρατειά αρχίζουν αργότερα από ό,τι πίστευαν οι σύγχρονοί τους πριν από δεκαετίες.

Ακόμη και αργότερα από ό,τι έλεγαν οι ίδιοι οι συμμετέχοντες. Το να είσαι γέρος δεν είναι αυτό που ήταν παλιά. Η μελέτη αντικατοπτρίζει βιολογικές αλλαγές, αλλά υποδηλώνει επίσης πολλά για τον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε με τη γήρανση. «Υπάρχει μια εκπληκτικά ισχυρή ιστορική τάση προς μια υποκειμενική αναβολή ή μεταγενέστερη έναρξη του γήρατος», εξηγεί ο Markus Wettstein, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο Humboldt του Βερολίνου και επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης. «Και ακόμη δεν έχουμε κατανοήσει πλήρως το γιατί».

Τα τελευταία χρόνια, το προσδόκιμο ζωής και η ποιότητα ζωής έχουν αυξηθεί. Αυτό συμβαδίζει με τις αλλαγές στην κοινωνία: βασικά στάδια της ζωής συμβαίνουν πλέον αργότερα, όπως ο γάμος και η γονεϊκότητα. Και σε πολλές χώρες, η ηλικία συνταξιοδότησης, η επίσημη πύλη εισόδου στα γηρατειά, έχει επίσης μετατεθεί προς τα πίσω.

Η διάχυτη έννοια του γήρατος μπορεί να έχει μετατοπιστεί μερικά χρόνια πίσω λόγω αυτών των αλλαγών, προτείνουν οι ερευνητές. Ή ίσως, σε μια ηλικιακή κοινωνία, κανείς δεν θέλει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ηλικιωμένο.

Αλλά τι ακριβώς σημαίνει να είσαι γέρος; Από ποια ηλικία είναι κανείς αντικειμενικά ηλικιωμένος; Οι ερωτηθέντες απάντησαν στην ερώτηση από μία έως οκτώ φορές σε μια περίοδο 25 ετών. Άλλαζαν την απάντησή τους καθώς γερνούσαν, αναφέροντας όλο και μεγαλύτερες ηλικίες καθώς οι ίδιοι γερνούσαν. Στο τέλος, η ηλικία που αναφέρθηκε περισσότερο ήταν τα 70 και 71 έτη. Ο Wettstein δεν είναι διατεθειμένος να υποστηρίξει αυτές τις ηλικίες. «Είναι δύσκολο να ορίσουμε την τρίτη ηλικία επειδή βλέπουμε πάντα στην έρευνά μας πόσο τρομερά ετερογενής είναι η ομάδα των ηλικιωμένων», εξηγεί.

Η διάχυτη έννοια του γήρατος μπορεί να έχει μετατοπιστεί μερικά χρόνια πίσω λόγω αυτών των αλλαγών, προτείνουν οι ερευνητές. Ή ίσως, σε μια ηλικιακή κοινωνία, κανείς δεν θέλει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως ηλικιωμένο

Σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες τείνουν να λένε ότι τα γηρατειά αρχίζουν σε μεγαλύτερη ηλικία από ό,τι οι άνδρες. Αυτό έχει παρατηρηθεί σε προηγούμενες έρευνες και επιβεβαιώθηκε με τη νέα μελέτη, όπου υπήρξε απόκλιση 2,4 ετών.

«Οι γυναίκες τείνουν να ζουν περισσότερο από τους άνδρες, γεγονός που θα μπορούσε να εξηγήσει αυτή τη διαφορά στην αντίληψη της έναρξης των γηρατειών», λέει ο Wettstein. Η μελέτη, η οποία χρησιμοποίησε στοιχεία από 14.000 Γερμανούς πολίτες, ανέλυσε πώς έχουν αλλάξει όροι όπως η βιολογική ηλικία, η χρονολογική ηλικία και η υποκειμενική ηλικία από το 1988 έως και πιο πρόσφατες ημερομηνίες.

«Εάν το προσδόκιμο ζωής είναι μεγαλύτερο, η αντίληψη της έναρξης της μεγάλης ηλικίας θα μπορούσε να αναβληθεί σε κάποιο βαθμό», ισχυρίζεται ο Wettstein. «Κάποιος που είναι 60 ετών μπορεί να θεωρούνταν γέρος στο παρελθόν, αλλά σήμερα μπορεί να περιμένει να ζήσει 20 χρόνια ή και περισσότερα».

Η υποκειμενική ηλικία αναφέρεται στο πόσο γέρος αισθάνεται ένα άτομο, σε σύγκριση με το πόσο γέρος είναι στην πραγματικότητα. Και σε γενικές γραμμές, οι ενήλικες τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους πολύ νεότερο

Ο Bruno Arpino, κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας που ειδικεύεται στη γήρανση, προχωράει ακόμη περισσότερο και μιλάει για μια μελλοντική ηλικία. «Κανονικά, η ηλικία μετριέται κοιτάζοντας πίσω στη στιγμή που κάποιος γεννήθηκε.

»Μια εντελώς διαφορετική προοπτική, την οποία προτείνουν ορισμένοι ερευνητές, συνίσταται στο να κοιτάζει κανείς στο μέλλον, δηλαδή πόσα χρόνια μπορεί να περιμένει να ζήσει ένα άτομο. Σε αυτό το πλαίσιο, το να είσαι μεγαλύτερος δεν εξαρτάται μόνο από το πότε γεννιέσαι, αλλά και από το πού. Το προσδόκιμο ζωής της χώρας θα καθορίσει τι εννοούμε με τον όρο ηλικιωμένος».

Το γήρας δεν είναι ένας αριθμός, αλλά μια υποκειμενική έννοια, η οποία αλλάζει ανάλογα με την κοινωνία. «Σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε ευρωπαϊκές χώρες, παρατηρήθηκαν μεγάλες διαφορές μεταξύ των χωρών, έως και 10 χρόνια», λέει ο Wettstein, ο οποίος εξηγεί ότι οι αλλαγές αυτές βασίζονταν «στη συμμετοχή των ηλικιωμένων στην αγορά εργασίας, στο ποσοστό των ηλικιωμένων εντός μιας χώρας και στην πολιτισμική αντίληψη για το γήρας και τους ηλικιωμένους».

Η μελέτη υποστηρίζει ότι «η υποκειμενική ηλικία ενός ατόμου μπορεί να αποτελεί σημαντικό παράγοντα» όταν μιλάμε για την τρίτη ηλικία. Η υποκειμενική ηλικία αναφέρεται στο πόσο γέρος αισθάνεται ένα άτομο, σε σύγκριση με το πόσο γέρος είναι στην πραγματικότητα. Και σε γενικές γραμμές, οι ενήλικες τείνουν να θεωρούν τον εαυτό τους πολύ νεότερο.

»Σύμφωνα με μια μελέτη του 2006, οι ενήλικες άνω των 40 ετών αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, κατά μέσο όρο, κατά 20% νεότερους από ό,τι είναι στην πραγματικότητα. Η διαφορά μεταξύ χρονολογικής ηλικίας και υποκειμενικής ηλικίας αρχίζει να διευρύνεται αργά, αλλά αμείλικτα, στην ηλικία των 25 ετών και συνεχίζει να διευρύνεται από εκείνο το σημείο και μετά».

Όπως εξηγούν οι συγγραφείς μιας μελέτης του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια σχετικά με τον ηλικιακό ρατσισμό: «Η υποκειμενική γήρανση φαίνεται να συμβαίνει στον Άρη, όπου μια γήινη δεκαετία ισοδυναμεί με μόλις 5,3 αρειανά έτη».

Αυτά λένε οι ηλικιωμένοι άνθρωποι για το τι σημαίνει να είσαι μεγαλύτερος, αλλά τι λέει η επιστήμη; Υπάρχει κάποια υποστήριξη για αυτή την υποκειμενική αντίληψη; Η σύντομη απάντηση είναι ναι.

Αλλά ο Wettstein προτιμά να δώσει μια πιο μακροσκελή απάντηση: «Χάρη στις ιατρικές εξελίξεις, οι ηλικιωμένοι είναι σε κάποιο βαθμό πιο υγιείς από ό,τι ήταν πριν από 10 ή 20 χρόνια, και αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει γιατί πιστεύουν επίσης ότι τα γηρατειά αρχίζουν αργότερα», εξηγεί.

Το φαινόμενο αυτό δεν είναι λοιπόν μόνο ψυχολογικό, αλλά έχει και πραγματική επιστημονική βάση.

Μια μελέτη του 2021 που πραγματοποιήθηκε στη Φινλανδία κατέγραψε αυτό το γεγονός σε αριθμούς. Οι ερευνητές έδωσαν σε άνδρες και γυναίκες ηλικίας 75 έως 80 ετών μια σειρά από σωματικές και γνωστικές δοκιμασίες. Αποθήκευσαν αυτά τα αποτελέσματα και όταν πέρασαν 28 χρόνια, επανέλαβαν τα ίδια τεστ σε μια άλλη ομάδα ανδρών και γυναικών αυτής της ηλικίας.

Ο νέος γύρος των ηλικιωμένων σημείωσε καλύτερους βαθμούς σε όλους τους τομείς. Περπατούσαν γρηγορότερα κατά 20 έως 40 εκατοστά ανά δευτερόλεπτο, ήταν σε θέση να πιάσουν με 5% έως 25% μεγαλύτερη δύναμη και μπορούσαν να σηκώσουν το πόδι τους κατά 20% έως 47% ψηλότερα από την ομάδα που έκανε αυτά τα τεστ 28 χρόνια πριν από αυτούς. Επιπλέον, είχαν τουλάχιστον 14% μεγαλύτερη πνευμονική χωρητικότητα και καλύτερη λεκτική ευχέρεια, συλλογιστική και μνήμη εργασίας.

Η παρούσα μελέτη αναβάλλει την έναρξη του γήρατος και οι συγγραφείς της υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια σταθερή τάση. Όμως δεν πιστεύουν το ίδιο όλοι οι γεροντολόγοι. «Δεν έχουμε αξιόπιστα στοιχεία από το παρελθόν», παραδέχεται ο Arpino.

Τα 60 είναι τα νέα 50, αλλά μόνο για τους ανθρώπους που είναι 60 ετών
Ωστόσο, ενδιαφέρουσες πληροφορίες μπορούν να αντληθούν από τα κείμενα ποιητών, συγγραφέων και ιστορικών. Για παράδειγμα, ο αρχαίος Έλληνας ποιητής Μίμνερμος έγραψε: «Μακάρι η μοίρα του θανάτου να με προσπερνούσε χωρίς αρρώστια ή θλιβερή ταλαιπωρία σε ηλικία εξήντα ετών» – δηλαδή σε ηλικία 60 ετών. Επί του παρόντος, η ηλικία στην οποία ένα άτομο αρχίζει να ορίζεται ως ηλικιωμένο είναι γύρω στα 60 ή 65 έτη.

«Αυτή είναι μια ηλικία ευκολίας που χρησιμοποιείται ακόμη και από διεθνείς οργανισμούς όπως τα Ηνωμένα Έθνη», λέει ο Arpino. Επομένως, τα πράγματα δεν έχουν αλλάξει τόσο πολύ. Διαφορετικές μελέτες μπορεί να μιλούν για πιο υγιείς και δυνατούς ηλικιωμένους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι πλέον ηλικιωμένοι.

Τα 60 είναι τα νέα 50, αλλά μόνο για τους ανθρώπους που είναι 60 ετών. Και αυτό λέει περισσότερα για τα στίγματα που συνδέονται με το γήρας παρά για το πότε αρχίζει. «Κατά τη διάρκεια της ιστορίας, η αντίληψη για το πώς γερνάμε έχει αλλάξει περισσότερο από το πότε πιστεύουμε ότι αρχίζει», καταλήγει ο Arpino.

*Με στοιχεία από elpais.com