O άλυτος γρίφος του «Συνδρόμου της Αβάνας» – Ζάλη, πονοκέφαλος, κόπωση, ναυτία, άγχος, γνωστικές δυσκολίες και απώλεια μνήμης ήταν μερικά από τα συμπτώματα που εκατοντάδες Αμερικανοί διπλωμάτες, μέλη των υπηρεσιών πληροφοριών και στρατιωτικοί έχουν αναφέρει στο πέρασμα των ετών ως συμπτώματα του λεγόμενου «Συνδρόμου της Αβάνας».
Έχουν καταγραφεί κυρίως στο εξωτερικό, σε κάθε ήπειρο εκτός από την Ανταρκτική, αποτελώντας αντικείμενο σειράς κυβερνητικών και επιστημονικών ερευνών για τα πιθανά αίτια και πλείστων όσων σεναρίων στο φόντο του Ψυχρού Πολέμου.
Εν μέσω όμως του νέου ψυχροπολεμικού τοπίου που διαμορφώνεται γύρω από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κλιμακούμενη ένταση στις σχέσεις της Ουάσιγκτον με τη Μόσχα και το Πεκίνο, μια νέα έρευνα έρχεται να ανατρέψει τα μέχρι πρότινος θεωρούμενα λίγο πολύ ως δεδομένα.
Διετής και ενδελεχής, διενεργήθηκε από την Κοινότητα των Υπηρεσιών Πληροφοριών των ΗΠΑ και φέρει την «σφραγίδα» της επικεφαλής τους (DNI), Άβριλ Χέινς.
Εξέτασε πάνω από 1.500 ύποπτες περιπτώσεις που αναφέρθηκαν σε συνολικά 96 χώρες.
Ως βασικό ωστόσο συμπέρασμα αναφέρει ότι δεν προκύπτει «αξιόπιστη απόδειξη» για «δάκτυλο» κάποιου ξένου εχθρού.
Πρακτικά διαψεύδει τις μακροχρόνιες εικασίες ότι η Ρωσία ή κάποια άλλη χώρα ενδεχομένως διεξήγαγε μια παγκόσμια εκστρατεία δολιοφθοράς ή υβριδικών επιθέσεων κατά Αμερικανών διπλωματών, στρατιωτικών και κατασκόπων, με τη χρήση «κατευθυνόμενων» μικροκυμάτων ή άλλων ζωνών συχνοτήτων.
Οι «κρίσιμες υποθέσεις», τονίζει σε δήλωσή της η Χέινς, «δεν επιβεβαιώθηκαν από την επακόλουθη ιατρική και τεχνική ανάλυση».
«Εξέτασαν μέχρι και την πιθανότητα εξωγήινης εμπλοκής, διερωτώμενοι αν τα συμπτώματα θα μπορούσαν να προκληθούν από μια συσκευή στον ουρανό», γράφει η Miami Herald.
Όπως και να έχει, οι περισσότερες από τις περιπτώσεις που διερευνήθηκαν αποδίδονται σε διαφορετικές αιτίες, ανέφεραν αξιωματούχοι.
Από μη διαγνωσμένες ασθένειες και ψυχολογικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες, έως δυσλειτουργία συστημάτων κλιματισμού ή ηλεκτρομαγνητικά κύματα από συσκευές όπως το «ποντίκι» ενός υπολογιστή.
Παρ’ όλα αυτά, δεν κατάφεραν να βρουν μια ενιαία εξήγηση.
Συνωμοσιολογικά… συμπτώματα;
Το μυστήριο κρατά από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου.
Το 1953 οι Αμερικανοί υποστήριξαν ότι εντόπισαν σοβιετικής προέλευσης δέσμες μικροκυμάτων να στοχεύουν το κτίριο της πρεσβείας των ΗΠΑ στη Μόσχα.
Κάτι που ανέφεραν ότι συνεχίστηκε για τουλάχιστον μια 20ετία.
Το 1976, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ ζήτησε από ειδικούς στο Τμήμα Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Johns Hopkins να συντάξουν μελέτη για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία του διπλωματικού προσωπικού.
Το περιεχόμενο της δεν δημοσιεύτηκε ποτέ ολόκληρο. Σε μεταγενέστερες ιατρικές μελέτες αναφέρεται ως γενικό συμπέρασμα ότι δεν υπήρξαν επιπλοκές.
Χρειάστηκε να περάσουν πολλές δεκαετίες μέχρι να προκύψει ο όρος «Σύνδρομο της Αβάνας».
Αναφέρθηκε πρώτη φορά το 2016, σε μία περίοδο που ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα επιχειρούσε διπλωματική προσέγγιση με την Κούβα, έπειτα από δεκαετίες διακοπής των διμερών σχέσεων και ασφυκτικών για τον κουβανικό λαό κυρώσεων.
Αρκετοί υπάλληλοι στην αμερικανική πρεσβεία στην Αβάνα ανέφεραν ξαφνικά διάφορα περίεργα συμπτώματα, μεταξύ αυτών τρυπήματα στο ακουστικό τύμπανο και μεταλλικό σφύριγμα, ίλιγγο και πονοκεφάλους.
Αντίστοιχα συμπτώματα ανέφεραν εργαζόμενοι και στην πρεσβεία του Καναδά.
Η CIA τα χαρακτήρισε «ανώμαλα περιστατικά υγείας». Ιατρικά ωστόσο δεν εντοπίστηκε τότε μια σαφής αιτία.
Κατηγορηματικά, η Κούβα διέψευδε κάθε ανάμειξη. Κάτι που που δεν εμπόδισε πάντως τον επόμενο πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, για να προκαλέσει μερική διπλωματική παράλυση και να επιβάλει ακόμη πιο αυστηρές κυρώσεις.
Έκτοτε, αναφέρθηκαν πιθανά κρούσματα στην Κίνα, στη Ρωσία, στην Πολωνία, στη Γεωργία, στη Σερβία, στο Βιετνάμ, στην Ινδία, στην Κολομβία, στη Γαλλία, στην Ελβετία, στην Ταϊβάν και πιο πρόσφατα στην Αυστρία.
Αμερικανοί αξιωματούχοι με έδρα την Ουάσιγκτον επίσης δήλωσαν ότι εμφάνισαν ανάλογα συμπτώματα, συμπεριλαμβανομένου ενός που φέρεται να τα παρουσίασε ενώ ήταν κοντά στον Λευκό Οίκο.
«Γαϊτανάκι» αντιδράσεων
Η νέα έκθεση του DNI αποτελεί το αποκορύφωμα μιας μακροχρόνιας προσπάθειας για τη διερεύνηση του φαινομένου.
Είναι στο ίδιο μήκος κύματος με προκαταρκτική έκθεση που συνέταξε πέρυσι η CIA -αν και η συγκεκριμένη άφηνε ανοιχτό το ενδεχόμενο εμπλοκής ξένου παράγοντα σε ένα μικρό αριθμό περιπτώσεων.
Έρχεται ωστόσο σε αντίθεση με προγενέστερες μελέτες από κυβερνητικούς και μη εμπειρογνώμονες.
Κατά τους επικριτές της, η έκθεση της DNI δίνει «τροφή» σε όσους υποστηρίζουν ότι η όλη υπόθεση ήταν στην πραγματικότητα μια αμερικανική συνωμοσία.
Ομάδες υπεράσπισης ατόμων με το «Σύνδρομο της Αβάνας» χαρακτήρισαν το πόρισμα της DNI αδιαφανές και ελλιπές.
Εκπρόσωποί τους και δικηγόροι κάλεσαν τις υπηρεσίες πληροφοριών να αποκαλύψουν περισσότερες πληροφορίες για τον τρόπο με τον οποίο κατέληξαν στα συμπεράσματά τους και να διερευνήσουν άλλα στοιχεία που -όπως είπαν- εξετάστηκαν επιδερμικά.
«Μέχρι να αρθεί το απόρρητο και να είναι διαθέσιμη η ανάλυση που οδήγησε σε αυτούς στους ισχυρισμούς, τα υποτιθέμενα συμπεράσματα είναι ουσιαστικά άχρηστα», ανέφερε σε ανακοίνωση ο δικηγόρος Μαρκ Σ. Σαΐντ, που εκπροσωπεί περισσότερα από είκοσι άτομα με συμπτώματα του συνδρόμου.
Νυν και πρώην αξιωματούχοι και νομοθέτες, που συμμετέχουν στην Ομάδα Υπεράσπισης των Θυμάτων του Συνδρόμου της Αβάνας, επίσης έβαλαν κατά της νέας έκθεσης.
Ανοιχτά κεφάλαια
«Τα ευρήματα δεν θέτουν υπό αμφισβήτηση τις πολύ πραγματικές εμπειρίες και τα συμπτώματα που ανέφεραν οι συνάδελφοί μας και τα μέλη των οικογενειών τους», τόνισε η Άβριλ Χέινς, προσπαθώντας να κατευνάσει τις αντιδράσεις.
«Είμαστε ειλικρινά ευγνώμονες σε όσους μίλησαν, βοηθώντας όχι μόνο στη διαμόρφωση της απόκρισής μας», επεσήμανε, «αλλά και να εντοπίσουμε τους τομείς στους οποίους πρέπει να βελτιώσουμε τα ιατρικά πρωτόκολλα και αυτά της αντικατασκοπείας μας, κάτι που παραμένει μια συνεχής διαδικασία».
«Θα συνεχίσουμε να παραμένουμε σε εγρήγορση για τυχόν κινδύνους στην υγεία και την ευημερία των υπαλλήλων της υπηρεσίας», προσέθεσε σε έτερη ανακοίνωση ο διευθυντής της CIA, Γουίλιαμ Μπερνς, «να διασφαλίζουμε την πρόσβαση στην περίθαλψη και να παρέχουμε στους υπαλλήλους τη συμπόνια και τον σεβασμό που τους αξίζει».
Ξεχωριστά, ο Λευκός Οίκος διαβεβαίωσε ότι όλοι όσοι υποφέρουν από τα συμπτώματα του «Συνδρόμου της Αβάνας» -αρκετοί σε βαθμό που δεν μπορούν πια να εργαστούν- θα συνεχίσουν να λαμβάνουν περίθαλψη και αποζημίωση.
Κάτι που θεσμοθετήθηκε με τον νόμο HAVANA, που υπέγραψε το 2021 ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν.
Για άλλους ωστόσο υπάρχουν κεφάλαια ανοιχτά.
Οι κουβανικές αρχές υπογράμμισαν ότι τα ευρήματα της DNI επί της ουσίας επιβεβαιώνουν όσα έλεγε εξ αρχής η Αβάνα.
«Δεν μας εκπλήσσει», σχολίασε στο πρακτορείο AP η Γιοάνα Ταμπλάδα, αναπληρώτρια διευθύντρια του αμερικανικού τμήματος του υπουργείου Εξωτερικών της Κούβας.
Ήταν ωστόσο εξαιτίας αβάσιμων κατηγοριών που «ελήφθησαν πολύ σκληρά μέτρα κατά του λαού μας στην Κούβα, καθώς και στις Ηνωμένες Πολιτείες που έβλαψαν κουβανικές οικογένειες», οδηγώντας τις διμερείς σχέσεις σε ένα σπιράλ επιδείνωσης «πρακτικά μη αναστρέψιμης».
