Το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) συντονίζει τη συλλογική προσπάθεια μίας διεθνούς ομάδας γεωεπιστημόνων και επιστημόνων της θάλασσας από Ιταλία, Γερμανία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Καναδά και Ελλάδα (ΕΜΠ, ΙΘΑΒΒΥΚ-ΕΛΚΕΘΕ, ΠΑΔΑ) για την εγκατάσταση ενός νέου υποθαλάσσιου ηφαιστειακού παρατηρητηρίου με την ονομασία «SANTORY» (SANTORini’s seafloor volcanic observatorY).

Το παρατηρητήριο «SANTORY» θα εγκατασταθεί σε βάθος 500 μέτρων στον πυθμένα του κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπος, το οποίο βρίσκεται 7 χιλιόμετρα ΒΑ της Σαντορίνης, στο Ηφαιστειακό Τόξο του Νοτίου Αιγαίου (ΗΤΝΑ), το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ευρωπαϊκά ηφαιστειακά πεδία υψηλής επικινδυνότητας.

Η μεγάλη έκρηξη

Ο Κολούμπος επέδειξε σχετικά πρόσφατη (1650) υποθαλάσσια εκρηκτική δραστηριότητα που προκάλεσε τον θάνατο τουλάχιστον 70 ανθρώπων από έκλυση όξινων αερίων στην Σαντορίνη, καθώς και τσουνάμι (Σεπτέμβριος 1650) με καταστροφές στη Σαντορίνη και σε νησιά σε ακτίνα 150 χλμ.

Επί πλέον, ο Κολούμπος φιλοξενεί στον πυθμένα του κρατήρα του ένα ενεργό γεωθερμικό πεδίο (ΕΓΠ) από το οποίο αναβλύζουν υδροθερμικά διαλύματα υψηλών θερμοκρασιών (περίπου 270 βαθμών Κελσίου) σε κατάσταση βρασμού, τα οποία κυριαρχούνται από διοξείδιο του άνθρακα και έχουν γεωχημικά χαρακτηριστικά μανδύα.

Το ΕΓΠ του Κολούμπου προκαλεί αποθέσεις συμπαγούς θειούχου μεταλλεύματος υπό μορφή «καμινάδων» του πυθμένα, που χαρακτηρίζονται από πολύ υψηλές περιεκτικότητες πολύτιμων, κρίσιμων και δυνητικά τοξικών, πτητικών μετάλλων και μεταλλοειδών.

Περιορισμένες γνώσεις

Οι γνώσεις των επιστημόνων είναι πολύ περιορισμένες σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις ενός συνδυασμού ηφαιστειο-μαγματικής, υδροθερμικής και σεισμικής δράσης «τύπου Κολούμπου», δηλαδή τη δημιουργία τσουνάμι και την απελευθέρωση αερίων κλιματικής κρίσης και οξίνισης του ωκεανού, καθώς και δυνητικά τοξικών μετάλλων/μεταλλοειδών σε ηφαιστειακά αβαθή (κάτω των 1.000 μέτρων) υποθαλάσσια περιβάλλοντα, σε περιοχές εκμετάλλευσης της αλιείας και του τουρισμού (Σαντορίνη).

Επομένως, σύμφωνα με τους ερευνητές, είναι επιτακτική η ανάγκη εγκατάστασης του μακροπρόθεσμου υποθαλάσσιου παρατηρητηρίου SANTORY, με στόχο τη συνεχή παρακολούθηση του ηφαιστειο-μαγματικο-υδροθερμικού συστήματος μέσω διεπιστημονικών οργάνων υψηλής ανάλυσης, που θα περιλαμβάνουν καινοτόμα όργανα αιχμής θαλάσσιας τεχνολογίας, όπως οπτικές κάμερες, ειδικά θερμόμετρα, μετρητές αερίων/υδροθερμικών ρευστών, κλισιόμετρα, καινοτόμο υποβρύχιο φασματόμετρο ραδιενέργειας και άλλα.

Γεωλογικοί κίνδυνοι

Οι μετρήσεις από τα επιστημονικά όργανα υψηλής τεχνολογίας θα εμπλουτίσουν τις γνώσεις των επιστημόνων για την έγκαιρη πρόληψη των θαλάσσιων ηφαιστειακών γεω-κινδύνων στην περιοχή. Ακόμη, το SANTORY αποτελεί μια νέα επιτακτική ερευνητική προτεραιότητα επειδή τα μέταλλα και μεταλλοειδή που εκλύονται υδροθερμικά στον πυθμένα του κρατήρα του Κολούμπου, αποτελούν δυνητικά μια τοξική περιβαλλοντική απειλή που απαιτεί ενδελεχή επιστημονική μελέτη.

Επίσης, το ηφαιστειακό πεδίο του Κολούμπου αναπτύσσεται μέσα σε σχετικά αβαθή θαλάσσια ύδατα Ευρωπαϊκής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), επομένως οι σχετιζόμενες φυσικές καταστροφές είναι πιο επικίνδυνες σε σχέση με εκείνες στα διεθνή ύδατα.

Υψηλή παραγωγικότητα

Επιπλέον, το περιβάλλον του Κολούμπου αποτελεί μοναδικό τόπο υψηλής βιολογικής παραγωγικότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας για την παγκόσμια βιοιατρική έρευνα. Το ΗΤΝΑ θεωρείται σαν το μεγαλύτερο υποθαλάσσιο ηφαιστειακό οικοσύστημα, μια σημαντική πηγή καινοφανών γονιδίων και βιολογικών «μονοπατιών» με δυνητικές υποθαλάσσιες βιοτεχνολογικές εφαρμογές.

Το επιστημονικό πρόγραμμα εγκατάστασης του παρατηρητηρίου SANTORY χρηματοδοτείται από το ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας), με επιστημονική υπεύθυνη την αναπληρώτρια καθηγήτρια Παρασκευή Νομικού του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ. Στην επιστημονική ομάδα του ΕΚΠΑ συμμετέχουν από το ίδιο Τμήμα οι εξής: καθηγητής Στέφανος Π. Κίλιας, ομότιμος καθηγητής Δημήτρης Παπανικολάου, Βαρβάρα Αντωνίου (Ε.ΔΙ.Π) και οι υποψήφιες διδάκτορες Κωνσταντίνα Μπέτζελου, Δανάη Λαμπρίδου, ‘Αννα Κατσίγερα και ‘Αννα Ντούρα, ενώ από το Τμήμα Φυσικής ο αναπληρωτής καθηγητής Θεόδωρος Μερτζιμέκης.

Πηγή: ΑΠΕ