Ποια είναι τα κοινά χαρακτηριστικά όλων των συστημάτων εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης; Κάνουν όλα εξετάσεις για τις «καλές» σχολές τους και (σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις) συνυπολογίζουν σε αυτές και το εθνικό απολυτήριο. Κάτι που στην Ελλάδα δεν έχουμε ακόμη καταφέρει να πετύχουμε, παρά τις επίμονες προσπάθειες υπουργών Παιδείας στη διάρκεια των χρόνων.

Ο Εθνικός Οργανισμός Εξετάσεων του υπουργείου Παιδείας, σε νέα μεγάλη έρευνά του για τα εξεταστικά συστήματα των χωρών – μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, καταγράφει 26 διαφορετικά εξεταστικά μοντέλα (των χωρών της Συνθήκης Σένγκεν), σε μια προσπάθεια η μελέτη του να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα αλλά και ιδέες για προβληματισμό.

«Η νέα αυτή μελέτη, που πηγάζει από την ίδια την επιτελική φύση του ΕΟΕ στα θέματα των εξετάσεων και από την πάντα επίκαιρη αναζήτηση παρεμβάσεων βελτίωσης του συστήματος εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, δεικνύει ότι το εκάστοτε σύστημα πρόσβασης στην ανώτατη εκπαίδευση (ακαδημαϊκή και επαγγελματική) δεν είναι μια διαδικασία αποκομμένη από τις τρεις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αλλά μια διαδικασία που ενώνει τη βασική και μεταϋποχρεωτική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση με την επιλογή φοίτησης σε κάποιο τμήμα ανώτατης ακαδημαϊκής ή επαγγελματικής εκπαίδευσης ή ακόμα και με την ίδια την αγορά εργασίας», αναφέρει ο πρόεδρος του Οργανισμού, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Γεώργιος Δάσιος.

Τι προκύπτει από την έρευνα;

«Στα ευρωπαϊκά συστήματα για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση διαπιστώνεται μια διαδικασία επιλογής καθοδήγησης, και αντιστοίχισης, που επιτρέπει στους μαθητές να αποφοιτήσουν με δεξιότητες που απαιτούνται για τη σύγχρονη ψηφιακή και δικτυακή κοινωνία της γνώσης», σημειώνεται στη μελέτη.

«Η πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση δεν είναι μια απλή διαδικασία που συμβαίνει στο τέλος της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Είναι μια διαδικασία που ξεκινάει πολύ νωρίτερα και συνδέεται με την όλη φοίτηση του μαθητή στο σχολείο του. Στον πυρήνα αυτής της διαδικασίας διαπιστώνουμε δύο πολύ σημαντικές μεταβλητές: α) το πώς ο μαθητής καταλήγει να επιλέξει ένα μονοπάτι (είτε αυτό λέγεται κατεύθυνση είτε ομάδα προσανατολισμού) και μέσα από αυτό να εισαχθεί σ’ ένα συγκεκριμένο πανεπιστημιακό τμήμα και β) τις δυνατότητες που δίνει σε κάθε μαθητή κάθε διαφορετικός τύπος σχολείου», επισημαίνεται.

Οπως είναι γνωστό, πρόσφατη μελέτη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα θέματα της εκπαίδευσης διαπίστωσε αύξηση του ποσοστού στο 40% των ατόμων ηλικίας 30-34 ετών που έχουν ολοκληρώσει κάποια μορφή Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης. Στην ίδια μελέτη τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατατάσσονται σε τέσσερις τύπους, με κριτήριο τον τρόπο εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και την αλληλεπίδραση μεταξύ σχολείων, πανεπιστημίων και μαθητών.

Τέσσερις τύποι

Ποιοι, όμως, είναι αυτοί οι τέσσερις τύποι;

1. Επιλογή από σχολεία (selection by schools). Σύμφωνα με αυτόν τον τύπο, η εισαγωγή στα πανεπιστήμια καθορίζεται αποκλειστικά από την επιτυχή φοίτηση και τις δεξιότητες που θα αποκτήσει ο μαθητής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τα πανεπιστήμια δεν παίζουν κανένα ρόλο για την είσοδο των φοιτητών σε αυτά. Τον τύπο αυτό ακολουθούν Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Σλοβενία.
2. Επιλογή από τα πανεπιστήμια (selection by HEIs). Αυτός ο τύπος βρίσκεται στον αντίποδα του πρώτου, καθώς τα κριτήρια για την πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση θέτουν τα ίδια τα πανεπιστήμια. Σε πολύ μικρό βαθμό υπάρχει μια προεπιλογή από τη φοίτηση στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Τέτοιο σύστημα χρησιμοποιούν Βουλγαρία, Κύπρος, Εσθονία, Φινλανδία, Πορτογαλία, Λιθουανία, Λετονία.
3. Ελάχιστη επιλογή (least selection). Στην περίπτωση αυτή η εισαγωγή στα πανεπιστήμια γίνεται κατά κύριο λόγο με εθνικές εξετάσεις εξωτερικά (όχι από το σχολείο) καθορισμένες, που σημαίνει ότι οι υποψήφιοι διαγωνίζονται σε εξετάσεις με κοινά θέματα. Σε κάποιες χώρες (εκτός της Ελλάδας) δίνεται η δυνατότητα στον μαθητή να επιλέξει την εισαγωγή του είτε δίνοντας εθνικές εξετάσεις, είτε μέσω βαθμού απολυτηρίου ανώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, είτε με επιπλέον εξετάσεις που καθορίζονται από τα πανεπιστήμια. Τον τύπο αυτόν ακολουθούν Γαλλία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Μάλτα, Σουηδία.
4. Διπλή επιλογή (double selection). Πρόκειται για ένα μεικτό σύστημα, με την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση να εξαρτάται από δύο παράγοντες: τον βαθμό του απολυτηρίου της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και τα επιπλέον κριτήρια που θέτουν οι σχολές. Στον τύπο αυτό μετέχουν Κροατία, Τσεχία, Νορβηγία, Ρουμανία, Σλοβακία, Ισπανία, Αγγλία.

Απολυτήριο. Ετσι, σε κάθε περίπτωση για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση απαραίτητη προϋπόθεση είναι η επιτυχής ολοκλήρωση της ανώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες χορηγείται απολυτήριο που αποτελεί την ελάχιστη προϋπόθεση εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Το απολυτήριο χορηγείται βάσει των αποτελεσμάτων που πέτυχαν οι μαθητές στις τελικές εξετάσεις και των εργασιών που ολοκλήρωσαν είτε κατά το τελευταίο έτος είτε κατά τη διάρκεια της ανώτερης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Εξαίρεση αποτελούν η Ουγγαρία και η Πολωνία, όπου το απολυτήριο γενικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης δύναται να χορηγηθεί χωρίς τη διεξαγωγή τελικών εξετάσεων, αλλά βάσει της επίδοσης των μαθητών κατά τη διάρκεια του τελευταίου έτους, ωστόσο το απολυτήριο δεν συμβάλλει στην εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Επίσης στην Ισπανία και τη Σουηδία το απολυτήριο χορηγείται αποκλειστικά βάσει μιας συνεχούς αξιολόγησης των μαθητών κατά τη διάρκεια του τελικού έτους ή ετών της γενικής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης.

Πάντως, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες για τη χορήγηση απολυτηρίου διενεργούνται εξωτερικά καθοριζόμενες εξετάσεις, η βαθμολογία των οποίων συμψηφίζεται με τον βαθμό επίδοσης στο σχολείο. Στην πλειοψηφία των χωρών, οι εξετάσεις αυτές χωρίζονται σε γραπτό και προφορικό μέρος. Αποκλειστικά γραπτές εξετάσεις πραγματοποιούνται σε Πορτογαλία, Βουλγαρία, Κύπρο, Λιθουανία, αλλά και στη χώρα μας.

Σε αρκετές χώρες (Δανία, Πορτογαλία, Λουξεμβούργο) για τις εξωτερικές εξετάσεις υπεύθυνος φορέας διεξαγωγής τους είναι, όπως και στην Ελλάδα, το υπουργείο Παιδείας, ενώ σε άλλες (Σουηδία, Αυστρία, Βέλγιο, Ισπανία, Τσεχία) υπεύθυνοι για τη διεξαγωγή των εξετάσεων είναι οι εκπαιδευτικοί των σχολικών μονάδων. Στη Νορβηγία υπεύθυνες για τη διεξαγωγή των εξετάσεων είναι ανεξάρτητες επιτροπές, ενώ στην Αυστρία τα θέματα των προφορικών εξετάσεων καθορίζονται από τους εκπαιδευτικούς.