Η 28η Οκτωβρίου 1940 και η είσοδος της Ελλάδας στον πόλεμο
Στις πρώτες ώρες της 28ης Οκτωβρίου 1940, οι σειρήνες αντηχούν στην Αθήνα, σηματοδοτώντας την αρχή της συμμετοχής της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, από την οικία του στην Κηφισιά, απαντά στον Ιταλό πρέσβη Εμανουέλε Γκράτσι με τη φράση «Alors, c’est la guerre», που σημαίνει «Λοιπόν, αυτό σημαίνει πόλεμο». Αν και η απάντησή του δεν περιλάμβανε τη λέξη «Όχι», αυτή η άρνηση θα μετατραπεί σύντομα στο πιο εμβληματικό σύνθημα της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
Η αντίσταση του ελληνικού λαού
Ο Γκράτσι, στα απομνημονεύματά του, περιγράφει τη σκηνή λέγοντας: «Μου απήντησε “Όχι!”. Έφυγα υποκλινόμενος με τον βαθύτερο σεβασμό προ του γέροντος αυτού, που προτίμησε τη θυσία αντί της υποδουλώσεως». Έτσι, η Ελλάδα δήλωσε το «Όχι» — όχι μόνο σε ένα τελεσίγραφο, αλλά και στη λογική της υποταγής. Στις 5:30 το πρωί, πριν καν λήξει η προθεσμία, οι ιταλικές δυνάμεις εισβάλλουν στην Ήπειρο. Ο ελληνικός στρατός αντιδρά άμεσα, με πρώτο νεκρό τον Βασίλειο Τσιαβαλιάρη, και η χώρα μετατρέπεται σε πεδίο αντίστασης. Από τον Πειραιά μέχρι τα βουνά της Πίνδου, οι Έλληνες πολεμούν με αυταπάρνηση, ακολουθώντας το ανακοινωθέν του Γενικού Στρατηγείου: «Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».
Η σημασία της 28ης Οκτωβρίου
Η 28η Οκτωβρίου δεν είναι απλώς η ημέρα που ξεκίνησε ο πόλεμος για την Ελλάδα· είναι η ημέρα που ο λαός της αποφάσισε να σταθεί όρθιος. Από την αρχή, η κοινωνία αντέδρασε με ενθουσιασμό και ομοψυχία. Στρατιώτες, φοιτητές, εργάτες και γυναίκες στα μετόπισθεν έσπευσαν να συνδράμουν, μετατρέποντας την απειλή σε πανεθνικό ξεσηκωμό. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι μία από τις ελάχιστες χώρες που τιμούν την είσοδο σε έναν πόλεμο και όχι τη λήξη του. Η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, σε αντίθεση με την 12η Οκτωβρίου 1944, όταν οι Ναζί εγκατέλειψαν την Αθήνα, έχει μια ιδιαίτερη σημασία για τον ελληνικό λαό.
Η 12η Οκτωβρίου 1944, αν και σήμανε την απελευθέρωση της πρωτεύουσας, δεν είχε την ίδια σημασία για ολόκληρη τη χώρα, καθώς η Κρήτη παρέμεινε υπό γερμανική κατοχή μέχρι τον Μάιο του 1945. Επιπλέον, η καθιέρωση της 12ης Οκτωβρίου ως εθνικής επετείου θα σήμαινε ότι το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να τιμήσει τους μαχητές του ΕΛΑΣ, γεγονός που θεωρήθηκε αδύνατο σε μια διχασμένη Ελλάδα. Η Εθνική Αντίσταση αναγνωρίστηκε επίσημα μόλις το 1981, σαράντα χρόνια αργότερα.
Ο Μανώλης Γλέζος είχε πει: «Στην Ελλάδα γιορτάζουμε την έναρξη του αγώνα του 1821 και την έναρξη του πολέμου του 1940· όχι τα επινίκια. Αυτό σημαίνει ότι οι Έλληνες τιμούν την απόφαση να αντισταθούν περισσότερο από την ίδια τη νίκη. Γιατί οι Έλληνες είναι λαός που αντιστέκεται και ανατρέπει αυτούς που τον καταπιέζουν». Η 28η Οκτωβρίου 1940 είναι μία από τις σπάνιες στιγμές στην ελληνική ιστορία που οι Έλληνες ενωμένοι, πέρα από ιδεολογίες και διχασμούς, αντιμετώπισαν έναν κοινό εχθρό, καθιστώντας την ημέρα αυτή ημέρα ενότητας, θάρρους και περηφάνιας.
Όπως είχε γράψει ο Γιώργος Σεφέρης: «Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει. Μα είναι κι η περηφάνια της που δε σβήνει ποτέ».
