Άγνωστη παραμένει η εξέλιξη του κοροναϊού με αποτέλεσμα η λήξη της πανδημίας να φαντάζει σαν όνειρο, αφού κανένας λοιμογόνος παράγοντας δεν έχει εξαφανιστεί από τη γη, με μοναδική εξαίρεση την ευλογιά. Κι αυτό συνέβη ύστερα από συντονισμένες ενέργειες όλων των κρατών, επί χρόνια, για ανοσοποίηση όλου του πληθυσμού της γης.
Οι ελπίδες των επιστημόνων στρέφονται σε μια ενδημική μορφή, λιγότερο μολυσματική, από την οποία θα μπορούμε να προστατευθούμε με εμβόλια και φάρμακα σε επάρκεια, καθώς ο κίνδυνος θα παραμείνει. Νέες παραλλαγές θα προκαλούν νέα κύματα. Αναπόφευκτα, στις περιόδους αυτές θα επανέρχονται τα μέτρα προστασίας με τήρηση αποστάσεων, αποφυγή κλειστών χώρων και μάσκες, ενώ σε πρώτη προτεραιότητα θα μπαίνουν τα εμβόλια και τα φάρμακα που ελπίζεται να υπάρξουν σύντομα σε επάρκεια.
Τις παραμέτρους αυτές επισημαίνουν στο in.gr διακεκριμένοι επιστήμονες ειδικοί στους ιούς, υπογραμμίζοντας ότι τη λήξη της πανδημίας, πρέπει να υποστηρίζουν και τα ανάλογα επιδημιολογικά δεδομένα.
Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ στη Ν. Υόρκη κα Θεοδώρα Χατζηιωάννου, απάντησε στις ερωτήσεις του in.gr, λέγοντας πως «Με κάθε νέα παραλλαγή του ιού προσπαθούμε να προβλέψουμε το τέλος της πανδημίας, όπως όπως όλα δείχνουν είναι ακόμη πολύ πρώιμο. Ήδη από την παραλλαγή Δέλτα πιστεύαμε πως είναι αρχή του τέλους, μετά συνεχίσαμε με την Όμικρον, τώρα υπάρχουν οι δύο νέες παραλλαγές της Όμικρον, όμως οι θάνατοι συνεχίζουν…
Δεν υπάρχει όριο στη δυνατότητα του ιού να μεταλλάσσεται και ενώ το τρέχον στέλεχος είναι φαινομενικά πιο ήπιο, στην πραγματικότητα δεν είναι, γιατί στους ανεμβολίαστους είναι εξίσου επικίνδυνο.
Η 3η δόση βελτιώνει την προστασία, αλλά δεν προστατεύει όσο θα θέλαμε σε ότι αφορά τη μετάδοση. Εφόσον υπάρξει προσβολή, τότε με τον εμβολιασμό, η νόσηση είναι πιο ελαφρά. Ελπίζουμε ότι παρά τη μείωση των αντισωμάτων με το χρόνο, η ανοσία μνήμης από τα Β κύτταρα θα παρέχει προστασία για αρκετό χρονικό διάστημα, μέχρι και για χρόνια.
Ταχύτητα μετάλλαξης
Εξαρτάται βέβαια από τις μεταλλάξεις που θα υποστεί για την επαναληπτική δόση, καθώς ο ιός μεταλλάσσεται πολύ γρήγορα, ευτυχώς όμως όχι τόσο όσο η γρίπη στην οποία μπορεί να έχουμε και τελείως άλλο στέλεχος.
Αυτό που περιμένουμε να δούμε τώρα είναι τι θα γίνει με την 4η δόση, γιατί στο Ισραήλ που ξεκίνησε η σχετική μελέτη δεν έφερε τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα, καθώς υπάρχουν ακόμη τόσοι άγνωστοι παράγοντες…
Το ζήτημα τώρα είναι ότι το 2022 έχει κουραστεί και ο κόσμος και οι κυβερνήσεις οι οποίες σπεύδουν να άρουν τα περιοριστικά μέτρα με αποτέλεσμα παρότι ο ιός «θερίζει», εδώ στη Ν. Υόρκη, έχουν σχεδόν καταργηθεί οι μάσκες. Και από την άλλη, στην Ελλάδα έχουμε καθημερινά περίπου 100 θανάτους».
Ενδημικός δεν σημαίνει ακίνδυνος
Η μετάβαση σε έναν ιό ενδημικό δεν φαίνεται να ισοδυναμεί με απαλλαγή από την πανδημία.
Όπως υπογράμμισε η κ. Χατζηιωάννου, «Καθώς δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθεί ο ιός, ελπίζουμε ότι κάποια στιγμή θα γίνει ενδημικός. Όμως δεν έχουμε φτάσει στο σημείο αυτό ακόμα. Και βέβαια, όταν γίνει ενδημικός, δεν σημαίνει ότι θα πάψει ο κίνδυνος. Απλά θα γνωρίζουμε την εποχικότητα. Πάλι θα χρειάζεται η προστασία από τον εμβολιασμό, πάλι θα χρειαζόμαστε τα φαρμακευτικά μέσα που αναπτύσσονται.
Η καλύτερη λύση είναι να είμαστε όσο το δυνατόν καλύτερα προετοιμασμένοι, γιατί δεν είναι όλες οι ηλικιακές ομάδες που μπορούν να προστατευθούν, όπως για παράδειγμα τα πολύ μικρά παιδιά ή οι ανοσοκατεσταλμένοι που δεν αντιδρούν τόσο καλά στα εμβόλια.
Αυτοί οι πληθυσμοί θα πρέπει να προετοιμάζουν τον οργανισμό τους καλύτερα και να προφυλάσσονται με μάσκα, η οποία θα είναι το τελευταίο μέτρο που κατά τη γνώμη μου πρέπει να καταργηθεί. Όσο για τα φάρμακα, θα πρέπει να υπάρχουν σε επάρκεια, γρήγορα, κάτι που δεν συμβαίνει – τουλάχιστον μέχρι στιγμής.
Γιατί στην περίπτωση που γίνει ενδημικός ο ιός, θα πρέπει να γνωρίζουμε άμεσα από τα συμπτώματα που είναι κοινά στη γρίπη, τον κοροναϊό και τους άλλους 200-300 αδενοϊούς που προκαλούν αναπνευστικές λοιμώξεις, ποια ακριβώς είναι η αιτία, για να μπορέσουμε να δώσουμε την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή.
Όλα αυτά, δείχνουν ότι η διαδρομή θα είναι ακόμη μεγάλη, με ενδεχόμενο μια ανάπαυλα το καλοκαίρι, με την αυξημένη θερμοκρασία, την έλλειψη υγρασίας και την ηλιοφάνεια, όπου το κύμα θα παρουσιάσει μια ύφεση».
Ενδημίες χωρίς lockdown
Στην ίδια κατεύθυνση, ο καθηγητής Ιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος του Δ.Σ. του ΕΟΔΥ, Γιώργος Σουρβίνος, σημείωσε πως «Δεν μπορεί κανείς να προβλέψει το τέλος αυτής της πανδημίας, η οποία σε σχέση με τις επιδημίες που είχαν προκαλέσει οι δύο προηγούμενοι κοροναϊοί, οι SARS-C0V-1 και MERS είναι πιο μακροχρόνια.
Αυτό οφείλεται στην ιδιαίτερη ευκολία και ταχύτητα του ιού να μεταλλάσσεται και να δημιουργεί νέα στελέχη.
Παράγοντες όπως η αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης και της φυσικής ανοσίας λόγω νόσησης, σίγουρα συντελούν στην επιβράδυνση της διασποράς νέων στελεχών. Όμως όσο παραμένουν χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου χωρίς εμβολιαστική κάλυψη θα αποτελούν πάντα εν δυνάμει εστίες που μπορεί να ανατροφοδοτούν και να προκαλούν εξάρσεις με νέες παραλλαγές του ιού.
Και τότε, πάλι θα υπάρχει ανάγκη για περιοριστικά μέτρα, για νοσηλεία σε βαριές λοιμώξεις, πάλι θα χρειάζεται η προστασία της μάσκας– προφανώς δεν θα χρειάζεται κάποιο αυστηρό lockdown».
Το καλοκαίρι η επίδραση της ανοσίας
Ο κ. Σουρβίνος, αναφερόμενος στην εξέλιξη της πανδημίας σε ενδημία, ανέφερε πως: «Θεωρώ ότι το φετινό καλοκαίρι θα είναι κρίσιμο χρονικό διάστημα για να δούμε τη συμπεριφορά του ιού σε ένα σχετικά μεγάλο κομμάτι ανοσοποιημένου πληθυσμού, με αρκετά μεγάλη πιθανότητα να γίνει ενδημικός.
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα απαλλαγούμε ή ότι δεν θα ξαναδούμε ψηλά κύματα λοιμώξεων από τον ιό και κατά συνέπεια νοσηλείες σε κλινικές covid και ΜΕΘ, αλλά τουλάχιστον θα γνωρίζουμε την περιοδικότητα, δηλαδή πότε θα εμφανίζεται.
Ακόμα και σ΄ αυτή την περίπτωση όμως, τα μέτρα ατομικής προστασίας δεν θα εκλείψουν όπως οι μάσκες σε κλειστούς χώρους, οι αποστάσεις κλπ.
Ο λόγος που ο ιός θα παραμείνει αρκετά ακόμη, είναι ότι μεταλλάσσεται και έξυπνα και γρήγορα. Και γι’ αυτό, θα ήταν επιθυμητό, η νέα γενιά εμβολιασμών να γίνει με επικαιροποιημένο εμβόλιο, στοχευμένο για τα νέα στελέχη του ιού. Όπως συμβαίνει και με τη γρίπη. Γιατί και στις δύο περιπτώσεις η ανοσία που παρέχεται δεν είναι πλήρης, είναι ικανή όμως να αποτρέψει τη σοβαρή νόσηση και τον θάνατο.
Οι πανδημίες «σβήνουν», οδηγούμενες σε ενδημίες που επανέρχονται, συνήθως ανά 10-15 χρόνια.
Το σημαντικό είναι η ανθρωπότητα να είναι προετοιμασμένη, γιατί οι πανδημίες δεν τελειώνουν τεχνηέντως, όπως συμβαίνει στην Αγγλία. Ευτυχώς όμως, θέλω να πιστεύω ότι η μάσκα μας έχει «εντυπωθεί» πλέον».
Η Όμικρον δεν θα είναι η τελευταία
Ο ακαδημαϊκός και πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ) Δημήτρης Θάνος, αναφερόμενος στην πορεία της πανδημίας, τόνισε πως «Προβλέψεις για την πανδημία δεν μπορούμε ούτε πρέπει να κάνουμε, γιατί τότε συνήθως, πέφτουμε έξω. Αν και ο πολύ μεγάλος αριθμός των παγκόσμιων μολύνσεων θα μπορούσε να σηματοδοτήσει το τέλος της πανδημίας, εξαιτίας της εκτεταμένης ανοσίας που έχει αποκτηθεί λόγω των εμβολιασμών και της φυσικής νόσησης, εντούτοις δεν είμαστε σε θέση ακόμα να ισχυριστούμε μετά βεβαιότητος ότι πλησιάζουμε στο τέλος. Η κατάσταση παραμένει κρίσιμη και ρευστή και είναι πρακτικά αδύνατον να προβλεφθεί το μέλλον.
Ειδικότερα με το στέλεχος Όμικρον, είναι πολύ δύσκολο να δημιουργηθούν αξιόπιστα μοντέλα πρόβλεψης της εξέλιξης της πανδημίας εξαιτίας της πολύ μεγάλης μεταδοτικότητάς του, σε συνδυασμό με τις διαφορετικές πολιτικές εμβολιασμών που ακολουθούνται από χώρα σε χώρα και την άνιση πρόσβαση στα εμβόλια παγκοσμίως. Τα ανωτέρω έχουν ως αποτέλεσμα την δημιουργία ενός αρκετά ετερογενούς πεδίου σχετικά με την ανοσολογική κατάσταση του πληθυσμού. Τούτο σημαίνει, ότι σε ορισμένες περιοχές του πλανήτη θα υπάρχουν εξάρσεις της επιδημίας, οι οποίες όμως πολύ εύκολα θα διαδίδονται σε ολόκληρο τον κόσμο λόγω της αυξημένης κινητικότητας ενός σημαντικού ποσοστού του παγκόσμιου πληθυσμού».
Απρόβλεπτες βιολογικές διεργασίες
Εξηγώντας την αδυναμία πρόβλεψης, επεσήμανε πως «Σε αντίθεση με τις άλλες Φυσικές επιστήμες, στην βιολογία δεν μπορούν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις γιατί κάθε βιολογική διεργασία είναι πολυσύνθετη και πολυπαραγοντική. Σήμερα είναι πρακτικά αδύνατον να καταγραφούν και να υπολογιστούν όλοι οι παράγοντες που συμμετέχουν σε αυτές, ιδιαίτερα δε όταν μελετάται η αλληλεπίδραση ιών και ανθρώπων, όπου οι ιοί μεταλλάσσονται διαρκώς και οι άνθρωποι με διακριτή γενετική ταυτότητα που τους υπαγορεύει διαφορετική προδιάθεση σε ασθένειες αναπτύσσουν σύνθετες κοινωνικές δραστηριότητες οι οποίες επηρεάζουν την διασπορά του ιού.
Αν και δεν διαθέτουμε κρυστάλλινη σφαίρα για να δούμε το μέλλον που μας επιφυλάσσει ο SARS-CoV-2, υποθέτουμε ότι για κάποιο σημαντικό χρονικό διάστημα θα βιώνουμε εξάρσεις της πανδημίας. Επίσης η Όμικρον μάλλον δεν θα είναι η παραλλαγή με την οποία θα τελειώσουμε με την πανδημία. Αν και η πανδημία σήμερα έχει αρχίσει να «ξεθωριάζει», είναι πιθανόν ότι θα εμφανιστούν καινούριες παραλλαγές. Ελπίζουμε αυτές να είναι λιγότερο λοιμογόνες ακόμα και από την Όμικρον. Να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει κανόνας, ότι δηλαδή με τον καιρό τα στελέχη γίνονται λιγότερο λοιμογόνα. Είναι πιθανό, αλλά δεν είναι σίγουρο. Ήδη πριν 2-3 εβδομάδες ανακοινώθηκε ένα καινούριο στέλεχος του HIV/AIDS που είναι πολύ πιο λοιμογόνο από τα προηγούμενα.
Οι κυβερνήσεις πρέπει να συνεχίσουν να διαθέτουν πόρους για να συνεχιστεί η γονιδιωματική επιτήρηση και μετά το τέλος της υγειονομικά επικίνδυνης περιόδου που βιώνουμε σήμερα. Αυτό έχει αποφασιστεί σε αρκετές χώρες και είμαι σίγουρος ότι θα γίνει και στην Ελλάδα, γιατί ήδη έχουν ληφθεί πολύ σωστές αποφάσεις και σε πολύ καίρια ζητήματα στη χώρα μας σχετικά με αυτό το θέμα.
Όσο πολλαπλασιάζεται, τόσο μεταλλάσσεται
Κατά πάσα πιθανότατα, ο ιός δεν θα εξαφανισθεί εντελώς αλλά εκ των πραγμάτων θα εξελιχθεί σε ενδημικό. Αν και ο όρος ενδημικός μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα για τον καθένα, στην περίπτωση αυτή σημαίνει ότι θα έχει χτιστεί αρκετή ανοσία στον πληθυσμό, ώστε να μην έχουμε θανατηφόρες επιδημικές εξάρσεις. Τούτο θα πραγματοποιηθεί όταν η πλειοψηφία των ενηλίκων θα προστατεύεται από σοβαρή νόσηση μέσω του εμβολιασμού και προηγούμενης νόσησης. Κατά πάσα πιθανότητα θα χρειάζεται μια αναμνηστική δόση το χρόνο για να διατηρείται η ανοσία σε υψηλά επίπεδα μέχρι να μειωθεί με τον χρόνο σημαντικά το φορτίο ιού στον πληθυσμό, αλλά και πάλι αυτό θα εξαρτηθεί από το πόσο θα συνεχίσει να μεταλλάσσεται ο ιός. Όσο περισσότερο πολλαπλασιάζεται ο ιός τόσο πιθανότερο είναι να μεταλλάσσεται. Έχουμε παρατηρήσει ότι περίπου κάθε 4 μήνες έχουμε ένα καινούριο κύμα, από καινούριο στέλεχος».
Καταλήγοντας, παρατήρησε πως «Οι προηγούμενες πανδημίες, των SARS, MERS, HIV ή της ισπανικής γρίπης δεν μπορούν να αποτελέσουν τον οδηγό για το μέλλον της COVID-19. Ο κοροναϊός μολύνει εκατομμύρια ανθρώπων στον πλανήτη καθημερινά δημιουργώντας τεράστιες δυνατότητες να μεταλλαχθεί. Μπορεί ήδη σε κάποιο απόμακρο σημείο του πλανήτη, να «εκκολάπτεται» ένα καινούριο στέλεχος, που θα ταυτοποιηθεί μελλοντικά σε μια τυχαία δειγματοληψία, όπως συνέβη με την Όμικρον. Γι’ αυτό, χρειάζεται και συνεργασία μεταξύ των κρατών. Αν σε διπλανή μας χώρα η επιδημία βρίσκεται σε έξαρση, είναι σίγουρο ότι θα έρθει κι εδώ.
Συνεπώς, δεν πρέπει να σημάνουμε το τέλος της πανδημίας με μια πολιτική απόφαση. Όταν θα γίνει, θα πρέπει να ανακοινωθεί με βάση τα ισχύοντα επιδημιολογικά δεδομένα.
Ποτέ δεν εξαλείφθηκε παθογόνο
Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε, ότι ποτέ, κανένα παθογόνο δεν έχει εξαλειφθεί, παρά μόνο ο ιός της ευλογιάς, και αυτό οφείλεται στην παγκόσμια κινητοποίηση που είχε γίνει για τον εμβολιασμό του πληθυσμού. Όλες οι χώρες τότε εφάρμοσαν εκτεταμένα εμβολιαστικά προγράμματα και έτσι εξαφανίστηκε η ευλογιά. Σήμερα, εξακολουθούν να υπάρχουν και η χολέρα και η πανώλη (Yersinia pestis) με αραιά περιστατικά να εμφανίζονται σε διάφορα σημεία του πλανήτη.
Επιπλέον, ακόμη πιο σημαντικό είναι ότι ιστορικά οι πανδημίες μετά το τέλος τους επηρεάζουν προς το καλύτερο τη ζωή των ανθρώπων. Για παράδειγμα, λόγω της χολέρας έχουμε πλέον δίκτυα ύδρευσης με καθαρό νερό και δίκτυα αποχέτευσης. Μετά την πανδημία της γρίπης, ξεκίνησε και η ιδέα της δημόσιας υγείας.
Υπάρχουν και θετικά
Μετά τον κοροναϊό, θα θυμόμαστε να πλένουμε τα χέρια μας συχνότερα, να αερίζουμε τα κτίρια, να χρησιμοποιούμε φίλτρα, να δουλεύουμε με τηλεργασία όπου αυτό είναι εφικτό, και να εμπιστευόμαστε ακόμα περισσότερο την επιστήμη και τα επιτεύγματά της».
